Vikan - 20.02.1995, Blaðsíða 17

AFTURGÖNGUR OG
UPPVAKNINGAR
og uppvakningunum, tvöfalt
eða meira en það, er menn
höfðu í lifanda lífi.“5
Sagan um djáknann á
Myrká sýnir draug sem þráir
unnustu sína svo mikið að
hann rís úr gröf sinni og ríð-
ur hesti til að sækja hana og
flytja yfir móðuna miklu:
Máninn líður,
dauðinn ríður;
sérðu ekki hvítan blett
í hnakka mínum,
Garún, Garún?
Afturgöngur náðu stund-
um að koma fram vilja sínum
í þessum málum sem öðr-
um. í nokkrum sögum er
þess getið að draugur hafi
getið barn með konu. Börn
þessi áttu að vera einkar vel
gefin og vanalega lærðu þau
til prests. Þegar prestur sá
messaði í fyrsta sinn þá
sökk kirkja í jörð með söfn-
uði og öllu saman. Á Prest-
bakka í Hrútafirði barnaði
eitt sinn draugur prestsdótt-
ur. Stúlkan hélt faðerninu
leyndu fyrir föður sínum og
varð sveinbarnið síðan að-
stoðarprestur. En það fór fyr-
ir honum eins og öðrum
draugssonum sem ætla að
messa, hann sökk í jörðu en
banakringlan varð ein eftir.
Sumar afturgöngur, eins
og Eyjaselsmóri, urðu svo
magnaðar að þær réðust á
menn, skepnur og brutu hús.
„Móri gekk nú Ijósum logum í
Eyjaseli, svo að nær
óskyggnir sem skyggnir sáu
hann. Það var líkast því sem
geðbilaður maður gengi um
og fremdi illvirki á skepnum.
Stundum hófust kindur í
háaloft og komu niður stein-
dauðar, aðrar fundust háls-
brotnar, sligaðar, hengdar
eða beinbrotnar. Margir þótt-
ust heyra í honum sköllin í
fjárhúsunum, þegar hann
var að drepa fénaðinn."1
UPPVAKNINGAR
Uppvakningar eru draugar
sem vaktir eru upp af lifandi
mönnum til að þjóna
ákveðnum tilgangi og þá oft-
ast til illverka. Það er því
ekki að undra að þótt þeir
séu bæði skapvondir og úr-
illir þegar verið er að raska
ró þeirra sem liggja í friði.
Ekki eru allir sammála um
hvernig vekja skuli upp
draug en í þjóðsögum Jóns
Árnasonar má finna eftirfar-
andi lýsingu: „Fyrst skal
þess að gætt að það sé gert
að nóttu tll, sem er milli
föstudags, og laugardags og
það sé milli 18. og 19. eða
28. og 29. mánaðardags,
það er sama í hvaða mánuði
eða viku það er. Særingar-
maðurinn skal kvöldið áður
hafa snúið faðirvorinu öfugt
og skrifað það á blað eða
skinn með keldusvínsfjöður
úr blóði sínu sem hann tekur
úr vinstra handlegg. Einnig
skal hann rista rúnir á kefli.
Fer hann svo með hvort
tveggja út í kirkjugarð um
miðnætti og gengur að því
leiði sem hann hefur valið.
Þykir ráð að velja fremur hin
minni. Leggur hann keflið á
leiðið og veltir því fram og
aftur og þylur öfugt faðirvorið
ásamt töfraformúlum. Þegar
leiðið fer að ókyrrast, birtast
ofsjónir á meðan draugurinn
er að mjakast upp. Upp-
vakningar eru sárnauðugir
að hreyfa sig og gengur
þetta því seint fyrir sig.
Draugurinn biður særingar-
manninn að leyfa sér að
liggja í friði en ekki má sær-
ingarmaðurinn gefa undan
né láta sér bregða við of-
sjónirnar. Hann skal halda
áfram við gjörninginn uns
draugurinn er kominn hálfur
upp. Þegar draugurinn er
komin hálfur upp á að spyrja
hann tveggja spurninga en
ekki þriggja því þá hverfur
draugurinn niður aftur, fyrir
þrenningunni.
Fyrsta spurningin er vana-
lega hver hann hafi verið í
lífinu og sú seinni hversu
hraustur hann sé. Ef draug-
urinn segist hafa verið með-
almaður eða meira er ráð-
legt að hætta, því það liggur
fyrir særingarmanni að tak-
ast á við drauginn. Draugar
eru ákaflega sterkir og sagt
er að þeir magnist um helm-
þrítugt. Sé ákveðið að halda
áfram, skal særa uns hann
er allur kominn upp. Þegar
draugar koma fyrst upp úr
gröfum sínum vella öll vit
þeirra, munnur og nasir, í
ing umfram það sem þeir
voru í jarðlífinu. Þetta er
ástæða þess að særingar-
menn velja helst börn, tólf til
fjórtán ára gömul, en ekki
menn sem komnir eru undir
froðuslefju og saur og heitir
þetta náfroða. Froðu þessa
á særingarmaðurinn að
sleikja af draugnum. Síðan
skal hann vekja sér blóð
undan litlu tá á hægra fæti
2.TBL. 1995 VIKAN 17
DULRÆNT