Vikan - 20.02.1995, Blaðsíða 29

MANNLEGT
Ivað felst í því
að vera mað-
ur? Þessari
spurningu hafa menn
velt fyrir sér frá
fyrstu tíð og reynt að
fá svör við með ýmsum að-
ferðum. Sjálfsagt hefur
marga langað til að vita
hvernig manneskjan yrði ef
hún lifði í algerri einangrun
frá öðrum mönnum. Sumir
segja að slíkir einstaklingar
yrðu einfaldlega dýrslegir og
gersneyddir öllu mannlegu
eðli. Aðrir láta sig dreyma
um að þeir yrðu hinar full-
komnu mannverur, sem jafn-
vel töluðu sama tungumál
og Adam og Eva töluðu í
Paradís. Eðlilega er ekki
hægt að gera slíkar tilraunir
nú til dags. Siðferðilegar
hömlur koma í veg fyrir það,
þótt ekki hafi mannfólkið lát-
ið það stöðva sig fyrr á öld-
um.
Friðrik II keisari lét undan
forvitni sinni á þrettándu öld
og reyndi þetta. Hann vildi
vita hvaða tungumál og siði
börn tileinkuðu sér á fullorð-
insárum ef þau lærðu ekkert
í gegnum samneyti við ann-
að fólk. Hann spurði sig
hvort börnin myndu tala
hebresku, grísku, latínu, ara-
bísku eða jafnvel móðurmál
foreldra sinna.
Fóstrur voru látnar fæða
og klæða börnin, en þeim
var bannað að hafa nokkur
önnur afskipti af þeim. Til-
raunin endaði með ósköp-
um. Börnin vesluðust öll upp
og dóu því þau fóru á mis
við alla ástúð, umhyggju og
samneyti við aðrar mannver-
ur.
Þeim, sem rannsaka mann-
legt eðli, með „mannlegri"
aðferðum, kemur þetta ekk-
ert á óvart. Maðurinn lifir
ekki á brauðinu einu saman.
Hann getur ekki lifað án
mannlegs samfélags og
þess vegna má með sanni
segja að eðli mannsins sé
félagslegt. Hann hefur þörf
fyrir náin tilfinningaleg tengsl
og tungumálaleg samskipti
til þess að læra að verða
maður. Að koma börnum til
manns þýðir ekki bara að sjá
þeim fyrir fæði og húsnæði,
EÐLI
heldur veita þeim ástúð og
fræðslu. Að öðrum kosti
geta þau beðið óbætanlegt
tjón á sál og líkama; svo
sem aftur varpar efa á þá
goðsögn að maðurinn sé tví-
skipt vera í líkama og sál.
Þetta sanna niðurstöður
rannsókna á börnum sem
eiga að hafa verið alin upp
meðal dýra eða haldið í ein-
angrun.
Heimildir um börn alin upp
meðal dýra eru í meira lagi
ótraustar. Rómverjar trúðu
því að stofnendur Rómar,
þeir Rómúlus og Remus,
hefðu verið aldir upp af úlf-
ynju. Á þessari og síðustu
öld hafa komið fram sögur af
börnum sem ólust upp með-
al dýra á Indlandi, í Frakk-
landi og víðar. Börnin eru
sögð eiga það sameiginlegt
að geta ekki talað, óttast fólk
og sýna því fjandskap,
ganga gjarnan á fjórum fót-
um og rífa í sig matinn á
dýrslegan hátt. Gallinn er
bara sá að þessi börn voru
aldrei rannsökuð af þeim
sem best eru til þess fallnir,
auk þess sem ekkert er vitað
um fortíð þeirra. Ólíklegt
þykir að börnin hafi alist upp
allan tímann meðal dýra og
trúlegra er að foreldrar, sem
fóru illa með þau, hafi kastað
þeim á dyr skömmu áður en
þau fundust. Rannsóknir á
börnum, sem hafa fundist
eftir að hafa lifað í einangr-
un, eru mun trúverðugari og
er hægt að nefna tvö dæmi
frá Bandaríkjunum.
Fyrra dæmið er um Önnu,
sex ára telpu. Hún var óskil-
getin og því krafðist afi
hennar, sem ekki mátti
vamm sitt vita, að hún yrði
falin uppi á háalofti, svo eng-
inn fengi fregnir af tilvist
hennar. Aðeins líkamlegum
þörfum hennar var sinnt, en
að öðru leyti var hún látin
hýrast afskiptalaus á háaloft-
inu. Þegar hún fannst, gat
hún ekki talað, gengið, þrifið
sig eða matast sjálf. Hún
tjáði engar tilfinning-
ar og hafði engan
áhuga á öðrum
mannverum. Reynd-
ar var hallast að því
að hún væri bæði
blind og heyrnarlaus. Til-
raunir til að kenna henni og
sinna andlegum þörfum mis-
tókust. Hún lærði að ganga,
en hlaup hennar var klunna-
legt, og undir lokin var hún
jafnvel farin að sýna brúðu
ástúð. En Anna veslaðist á
endanum upp og dó á ellefta
aldursári. Þá hafði hún náð
þroska á við tveggja til
þriggja ára barn.
Seinna dæmið er einnig
um litla stúlku, ísabellu, sem
fannst þegar hún var um það
bil sex og hálfs árs, eins og
Anna. ísabeila var lika óskil-
getin og afi hennar læsti
hana, ásamt daufdumbri
móður, inni í myrkvuðu her-
bergi á heimilinu. Þótt móðir-
in væri daufdumb og gæti
ekki kennt dóttur sinni að
tala gat hún þó veitt ísabellu
það sem Anna fór á mis við
- umhyggju. Hegðun ísa-
bellu gagnvart öðru fólki var
næstum dýrsleg. í fyrstu var
talið að hún væri heyrnar-
laus vegna þess að hún virt-
ist ekki heyra hljóð í kringum
sig og einu hljóðin sem hún
gaf frá sér voru kæfð kok-
hljóð. ísabella naut þess
einnig umfram Önnu að hún
fékk meðferð hjá mjög hæf-
um læknum og sálfræðing-
um eftir að hún fannst. Fyrst
lét árangurinn á sér standa,
en síðan var eins og stífla
hefði brostið. (sabella tók
stórstígum framförum. Á
stuttum tíma fór hún í gegn-
um þroskaskeið fyrstu sex
ára venjulegra barna. Átta
og hálfs árs hafði hún náð
sama þroska og jafnaldrar
hennar og gat byrjað í skóla.
Svo virðist sem það hafi orð-
ið henni til bjargar að hún
hafði móður sína hjá sér í
innilokuninni, fékk þjálfun hjá
sérfræðingum og gat lært að
tala.
Niðurstöður rannsókna á
börnum sem alin voru upp í
einangrun eða á munaðar-
leysingjahælum, þar sem
ekki er hægt að sinna hverju
og einu eins vel og ef það
ætti fjölskyldu, sýna hve
nauðsynleg náin, félagsleg
samskipti eru manninum til
að hann þroskist og dafni.
Rannsóknir á öpum hafa líka
sýnt svipaða niðurstöðu.
Ofangreind dæmi sýna að
einstaklingar eru að mótast
alla sína ævi frá vöggu til
grafar i gegnum samskipti
við annað fólk og þannig er
þeim komið til manns. Mað-
urinn, homo sapiens, er eina
dýrategundin sem þarf að
læra til að geta talist til teg-
undarinnar. Til að geta lært
það þarf hann að notast við
„tæki“ sem aðrar dýrateg-
undir hafa ekki, en það er
tungumálið. Margar, ef ekki
flestar, dýrategundir notast
við merkjamál eða boðskipti
en maðurinn er eina tegund-
TEXTI:
RAKEL
ÁRNA-
DÓTTIR
■ Marga hefur langad til
að vita hvernig mann-
eskjan yrði ef hún lifði í
algerri einangrun frá
öðrum.
in sem notar táknmál sem
getur vísað út fyrir tíma og
rúm. Hann getur hugsað út
fyrir aðstæður sínar og ann-
arra, gert áætlanir og sagt
sögur úr fortíðinni. Maðurinn
getur því lært af eigin
reynslu og ekki síður ann-
arra, m.ö.o. menningunni.
Menningin er þar af leiðandi
það sem skilur okkur frá öðr-
um dýrategundum. Maður-
inn þarf á samskiptum við
aðra að halda til að geta lif-
að af. Hann fæðir af sér af-
kvæmi sem eru það ófull-
burða, miðað við afkvæmi
annarra dýrategunda, að
nám frá barnæsku er nauð-
synlegt í glímunni við lífið.
Maðurinn er því fyrst og
fremst félagsvera. □
2. TBL. 1995 VIKAN 29
MANNLEGT EÐLI