Vikan - 07.05.1998, Blaðsíða 22

VIKAN
Morgunfrú,
og brúðargras
GRÆNT OG VÆNT
HAFSTEINN HAFLIÐASON
GARÐYRKJUFRÆÐINGUR
Rfe Hafsteinn Haf-
liðason garð-
yrkjufrœðing-
urfjallar um
fjölmargt
grœnt og vœnt
á blómasíðu
Vikunnar.
Hann svar-
ar fyrir-
spurnum og
gefur lesendum
góð ráð um gróður
og garða.
Skrifið til; „Grœnt og
vœnt”, Vikan, Seljavegi 2,
101 Reykjavík. Æskilegt er
að nafn og símanámer fylgi
bréfinu og ekki vœri verra að
láta Ijósmynd afblómum
eða jurtum sem spurt er um,
fylgja með,
Morgunfrú
Morgunfrúin er vin-
sælt og auðræktað sum-
arblóm sem þrífst í
görðum um allt land.
En það eru ekki margir
sem vita að morgunfrú
hefur lengi verið í miklum
metum sem græðandi
lyfjajurt - og meira en
það því plantan hefur
líka verið notuð til mat-
ar, bæði blóm og blöð.
Hinar óransgulu tungu-
krónur blómanna lífga
upp á hrásalatið og blöðin kyrra
magann! Það eru einkum blóm-
in sem innihalda fjölda efnasam-
banda sem draga úr bólgum,
stöðva blæðingu og lækna sár.
Einnig eru í plöntunni efni sem
hindra ígerð. Pví hafa smyrsli
með morgunfrúarblómum verið
notuð á allskyns skrámur. Seyði
af morgunfrú hefur gefist vel við
unglingabólum og sem bakstrar
á brunasár. Morgunfrú er tals-
vert notuð í snyrtivörur, einkum
næturkrem, því hún örvar blóð-
rás til húðarinnar og mýkir hana
jafnframt því að draga úr þreytu.
Blómin eru tekin þegar þau
hafa opnað sig til fulls, helst á
sólríkum degi. Tungukrónurnar
eru slitnar frá blómbotninum og
ýmist notaðar ferskar eða þurrk-
aðar á pappír þar til þær eru
orðnar þurrar og stökkar - og
síðan geymdar í loftþéttu fláti og
notaðar eftir hendinni.
Smyrsl: Handfylli af blómblöð-
um og um 100 g af pálmafeiti er
hitað saman við vægan hita í tvo
til þrjá klukkutíma. Feitin má
alls ekki hitna það mikið að hún
fari að brúnast, það þarf bara að
halda henni við bræðslumark.
Til að halda smyrslinu mjúku
eru tvær matskeiðar af ólífuolíu
settar út í undir bræðslutímans.
Smyrslið er sett á krukkur og
látið kólna.
Seyði af morgunfrú: Hálfum
lítra af heitu vatni er hellt yfir
handfylli af ferskum blómblöð-
um (eða ein matskeið af þurr-
um) og látið standa undir loki
þar til það er orðið kalt. Af
þessu má drekka einn bolla
tvisvar til þrisvar á dag við
magabólgum og streitu.
Seyðið er einnig vatnslos-
andi og linar blæðingaverki.
Þetta seyði má líka nota til
að þvo húð, sár og bólur.
Tinktúra: Handfylli af
ferskum blómblöðum í
250ml af koníaki. Látið
standa í lokaðri krús í
fimm til sex daga, helst í
sól. Notið 6-8 dropa af
tinktúrunni í glas af vatni
og drekkið þrisvar til fjór-
um sinnum á dag gegn
magabólgum og streytu.
Tinktúran er einnig góð til
að þvo bólur og fflapensla.
Baðsalt: Handfylli af ferskum
blómblöðum í eitt kfló af grófu
matarsalti. Tilbúið eftir tvær
vikur. Þrjá til fjórar matskeiðar
út í baðvatnið. Ein matskeið í
handbað eða fótabað dregur úr
þreytuverkjum og húðin verður
mjúk.
Blððin: Blöð morgunfrúar eru
ekki síðri kostum búin en blóm-
in. Þau innihalda mikið K-
vítamín og röm hlaupefni sem
bæta meltinguna og draga úr
magabólgum. Þau hafa því verið
talin góð til að lækna magasár.
Það er óhætt að saxa þau að lyst
út í hrásalatið. Einnig má hella
upp á þau sjóðandi vatni og gera
te. Blöðin má þurrka og nota í
te, en við það breyta þau um
bragð. Mauk af blöðunum hefur
verið notað í andlitsmaska og er
talið draga saman húð og
hreinsa hörundið.
Orkídeur
Það er eigin-
lega furðulegt
hversu lítið er
um að við rækt-
um orkídeur
sem pottablóm í
híbýlum okkar.
Því að satt að
segja eru fáar
pottaplöntur
jafn meðfæri-
legar þegar öllu er á botninn
hvolft. Orkídeur hafa á sér þann
orðróm að vera talsverðar
prímadonnur og vandlátar á það
hvernig við komum fram við
þær. En þarna þurfum við að
hugsa svolítið upp á nýtt - og
gera okkur það ljóst að þarfir
þeirra felast í öðruvísi aðstæðum
en við eiga um önnur potta-
blóm. Orkídeurnar dafna alls
ekki í venjulegri mold og þær
kafna og rotna við það atlæti
sem við sýnum öðrum potta-
blómum. Flestar þær orkídeur
sem ræktaðar eru sem potta-
plöntur eru setar á trjám og nota
ræturnar einar til að halda sér
föstum á greinunum. Og á rót-
um þeirra eru gerlar sem vinna
fyrir þær næringu úr föllnum
laufum og fugladriti sem á þær
fellur - og ræturnar þorna fljótt á
yfirborðinu eftir hverja regnskúr
sem gerir. - Þær þurfa mikið loft
og í heimkynnum þeirra er loftið
rakt. Ef við munum þetta og
líkjum eftir því við ræktunina á
orkídeum - þá eru litlar líkur á
að okkur mistakist með þær.
Phalaneopsis eða Brúðarblóm
er gott dæmi um orkídeu sem
auðvelt er að rækta í heimahús-
um. Kröfur hennar eru eftirfar-
andi:
Birta: Mild en góð birta er
best, t.d. innan við vesturglugga.
Forðist að láta plönturnar
standa þar sem sól nær að skína
á þær meira en 40 mínútur á dag.
Hiti: 20-25°C að deginum en
lækkið hita niður í 15-18°C á
næturna. Yfir vetrarmánuðina
er einnig ráðlegt að halda plönt-
unum við 15-18°C.
Vökvun: Oftast dugir að vökva
plönturnar einu sinni í viku á
sumrin - en varist samt að láta
plönturnar standa skraufþurrar í
meira en tvo
daga. Á vet-
urna er eðli-
legast að
vökva sjaldn-
ar - lítið í einu
- og þess gætt
að halda blöð-
unum stinnum
þótt ræturnar
séu hafðar
þurrar.
Áburður: Gefið brönugrasaá-
burð vikulega á sumrin, fylgið
leiðbeiningum umbúðanna ítar-
lega. Gefið engan áburð á vet-
urna.
Umpottun: Aðeins ef plantan
tollir ekki lengur í pottinum.
Notið blöndu úr 6 hlutum af
grófum vikri (5-10mm) og 4
hlutum af lifandi barnamosa
(Sphagnum). Notið helst víða og
grunna potta með mörgum göt-
um.
Sérstök ráð: Reynið að halda
loftraka háum með því að ýra
vatni (úr úðakönnu) af og til
kring um plönturnar. Látið ryk
ekki safnast fyrir af blöðunum,
strjúkið vikulega af þeim með
rökum klút. Notið ekki blað-
gljáa. ■