Heima er bezt - 01.05.1963, Blaðsíða 8

STEINDOR STEINDORSSON
FRÁ HLÖÐUM:
O
róéur
Sú var tíðin, að fullkomin ördeyða ríkti um land
allt, landið var gróðurlaust með öllu. Svo skildi
ísöldin eða Fimbulveturinn mikli við landið
okkar. Eins og kunnugt er gekk hann um öll
Norðurlönd um lok Tertiæra tímabilsins, sem kallað er,
og lagði þau öll eða því sem næst, undir heljarfarg
þykkrar jökulbreiðu, er þokaðist fyrir þunga sínum
niður á láglendin, eða allt á sæ út frá fjöllum og hálend-
um, eirandi engum eða því sem nær engum gróðri. Þeg-
ar því loks létti fyrir áhrifum hlýrra loftslags, og sól-
in leysti aftur löndin úr læðingi, þá var landið okkar
allt gróðurvana. Ekkert blóm brosti við ylgeislum sól-
arinnar, ekkert laufblað naut hinna nærandi ljósveiga
lífgjafans mikla. Allt gróðurlíf var útlaga úr landinu,
slokknað, kulnað út.
En sólin skein tiltölulega skamma stund á ördeyð-
una, áður en móðir náttúra leyfði erlendum gróðri
landnám, er hingað barst sem fræ eða gró.“
Þessi afburða snjalla lýsing Stefáns Stefánssonar gef-
ur í hnotskurn, þá þekkingu og skoðun, sem vísinda-
menn höfðu á viðhorfi lífsins til ísaldarinnar. Og í raun
réttri mætti segja að hún hefði verið vísindaleg bama-
trú okkar yngri náttúrufræðinganna, sem vorum að
komast á legg á þriðja tug þessarar aldar. En þekking
okkar hvíldi á starfi þeirra ágætu manna, sem á undan
okkur höfðu starfað, og lagt grundvöllinn að nútíma
náttúrufræði íslands. Verður þeirra starf aldrei ofmet-
ið, þótt vér nú lítum öðruvísi á ýmsa hluti en þeir
gerðu.
En þetta var ekki sérstaklega kennt um ísland. Um
öll Norðurlönd drottnaði hin sama skoðun, að heljur
ísaldarinnar hefðu eytt þar öllu lífi og þakið löndin
hjarni og ís. En síðan hefðu plöntur og dýr flutzt þang-
að frá suðlægari löndum eftir að jökla tók að leysa hin
síðustu 10—15 þúsund ár. Kenning þessi hefur verið
kölluð „tabula rasa teori“, og hefi ég kallað hana ör-
deyðukenningu á íslenzku. Margt var það, sem studdi
þessa skoðun. Tiltölulega er fátt um einlendar tegundir
plantna og dýra í norrænum löndum, en svo kallast þær
tegundir, sem einskorðaðar eru við takmörkuð svæði.
Flóra landanna er fáskrúðug, enda þótt þetta hvort
tveggja komi þó fram í enn ríkari mæli á íslandi en í
hinum norrænu löndunum. Ótvíræðar minjar um það,
að til hefðu verið jökullaus svæði í Skandinavíu á ís-
öld voru ekki kunnar fyrir s.l. aldamót.
Engu að síður tóku einstöku vísindamenn að efast um
óskeikulleik ördeyðukenningarinnar áður en öld vor
gekk í garð. Norskur grasafræðingur, Axel Blytt, kvað
þar fyrstur upp úr með það. Flann sýndi fram á, að í
háfjöllum Noregs yxu plöntur, sem ekki voru til í Ev-
rópu, né hinum nálægari löndum Asíu, en væru hins
vegar til fyrir vestan haf, í Grænlandi og víðar. Ljóst
mátti vera, að þær hefðu ekki borizt á eftir jökulrönd-
inni norður til Skandinavíu sunnan úr Evrópu. Hann
taldi að innflutningur þeirra til Skandinavíu gæti naum-
ast hafa orðið, nema eftir landbrú handan yfir Atlants-
haf. En sú var skoðun jarðfræðinga, að landtengsl hefðu
verið á tertiærtíma yfir Atlantshafið frá Grænlandi um
ísland og Færeyjar til Bretlandseyja, og þaðan yfir
Norðursjó til Noregs. Plöntutegundir þessar hefðu að
ætlun Blytts borizt til Skandinavíu áður en ísöld gekk
í garð, og þar hefðu þær lifað af alla fimbulvetur henn-
ar. Um sömu mundir fundu danskir grasafræðingar
nokkurn gróður á fjallatindum, sem standa upp úr
meginjöklum Grænlands, þar sem loftslag og lífskjör
eru margt lík og var á ísöldu.
Smám saman óx kenningu Blytts, um að gróður hefði
getað hafzt við á auðum fjöllum í Skandinavíu á ís-
öld, fylgi, og ördeyðukenningin lækkaði í sessi á sama
tíma. En varla var það þó fyrr en um 1930, sem hin
nýja skoðun hafði unnið traust fylgi líffræðinga á
Norðurlöndum, en síðan hefur henni stöðugt aukizt
fylgi í þeirra hópi. Jarðfræðingar þar eru tregari til að
viðurkenna hana, og margir þeirra mótmæla henni enn.
Svipuð hefur þróun þessara mála verið fyrir vestan haf,
en þó mun mega telja, að ýmsir Ameríkumenn, séu enn
öruggari um vetrarstöðu plantna á- ísöld þar í landi en
jafnvel Norðurlandabúar.
En hverfum nú til íslands. Eins og getið var fyrr,
þá var ördeyðukenningin vísindaleg bamatrú okkar
náttúrufræðinganna hér. Það var því næstum því eins
og reiðarslag dyndi á okkur, þegar sænski skordýra-
fræðingurinn, Carl H. Lindroth, fullyrti í doktorsriti
sínu um skordýralíf á íslandi, árið 1931, að nokkrar
tegundir skordýra, sem hann hafði fundið hér suður í
Hornafirði, Mýrdal og Öræfum, hlvtu að hafa borizt
hingað um landbrú, og því lifað af að minnsta kosti
160 Heima er bezt