Heima er bezt - 01.08.1967, Blaðsíða 22

komin tilbreyting. Þegar sást til sleðalesta, rak bóndinn
saman í fjárhúsum og beið þar með vatnsfötur. Ferða-
menn tóku sekki með völdu heyi af sleða og gáfu á
garða. Þeir tóku nestistöskur sínar undir hendi og gengu
til baðstofu, settust á rúmin og tóku til snæðings með
vasahnífum. Feitt spaðket og hangiket, reyktir magálar
og harðfiskur og stórar smjöröskjur komu upp. Það var
metnaður að hafa valið hey handa hestum og nesti handa
mönnum. Blöndukannan var á borði og á eftir kaffi og
lummur.
Ég minnist erindis, sem stundum var raulað undir lag-
inu: „Fósturjörðin fyrsta sumardegi....“, á slíkri ferð.
Landið hverfist undan sólareldi,
allt er loftið sveipað roðaglóð,
svalt og bjart á kyrru vetrarkveldi,
krapann skýja fullur máninn tróð.
Keyrðum við um svell á Fæti og Fljóti,
fórum þveran háls með sleðalest.
Klárar brokka aftur on’í móti,
una munu heima hjá sér bezt.
Nágrannaþjóðir okkar höfðu þjálfað sig og hesta sína
öldum saman við akstur. Hér voru allir slíku óvanir og
tækin frumstæð. Aktygi voru aldrei notuð fyrr en eftir
aldamót. Hnakkur var lagður á hestinn og um hann
gyrt með reiptagli, við það bundnir tréklossar og lykkj-
um á endum dráttatauganna um þá smeygt. Þetta var
mjög óhcntugt. Girðingurinn þrengdi að brjósti hests-
ins, honuin gekk verr að leggjast í ækið, en verst var
þetta þó á hálum ísum og undan brekku. Sleðarnir gatu
runnið á hestana eða dansað á ísnum fram með þeim,
þegar hægt var á ferð. Ómögulegt var þá að sitja á
sleða og stjórna með aktaumum. Þess vegna var það
fangaráðið að sitja í hnakknum í hálu færi. Miklar fram-
farir urðu, þegar aktygi komu í notkun eftir aldamót-
in og trékjálkar frá sleða og fram í aktygin.
Ég mun nú ekki ræða meira um dráttarhesta og
notkun þeirra almennt, heldur segja nokkuð frá einstök-
um dráttarhestum, sem ég hef kynnzt. Ég er enginn
hestamaður og mun sleppa innfjálgri gæðingarómantík,
en revma að bregða upp raunhæfum myndum.
GAMLI-JARPUR
Hann hefur sennilega verið nálægt því jafnaldri minn.
Ég man ekki annan dráttarhest fyrr. Þegar ég var ung-
ur og byrjaði að fara með hesta, var hann ráðsettur öld-
ungur, jafnan kallaður Gamli-Jarpur.
Jarpur var hryggstuttur og fótasver, mikill um Iend-
ar og bóga, kubbvaxinn. Ekki man ég rólegri skepnu.
Þungt var honum um öll hlaup, en traustur og rólynd-
ur. Alikinn áróður þurfti til að fá hann til að brokka
með öðrum hestum á ísum, en æki hans máttu vera
þyngri en flestra annarra. Hann seig í taugar með sínum
kyrrláta þunga. Venjulega lenti hann aftastur f lest, en
þegar að þrengdi í ófærð, gafst stundum vel að láta
hann fram fyrir og troða slóðina.
Um fermingu fór ég margar smáferðir með Jarp. Oft
var ég látinn aka gestum eða heimafólki um nágrennið;
stundum ungu, kátu og fjörugu, og gramdist okkur þá
rólyndið í klárnum. Það var eins og hann væri að stríða
okkur og tefja tímann. Ef hann kom að krapi eða lækj-
arsprænu, var hann til með að stanza og sötra tímunum
saman, þótt honum hefði verið nýlega brynnt.
Á þessum dögum varð að nýta hvern smáblett, sem
slægur var, jafnvel hátt upp í fjallshlíð. Heyið af slík-
um blettum var jafnan flutt heim nýslegið, svo ekki
þyrfti nema eina ferðina. Oftast voru hér fjórir hestar
undir heybandi. Þessi flutningur á hestum niður bratt-
ann var erfiður. Baggamir vildu snarast fram og fara
niður. Jarpur var jafnan hafður síðstur í heybandslest
og taumur hans settur á klakk á næsta hesti. Mun hann
oft hafa verið þungur í taumi. En aldrei fóru baggar
hans niður í fjallsflutningi. Hann hafði það lag á að
ieigja upp háls og höfuð, svo að stóð langt upp úr lest-
inni, og stildra og skeyta engu, þótt galgopar á undan
honum reyndu að fara hraðar.
Mesta frægð hlaut Jarpur af einni ferð, sem nú skal
frá sagt.
Mikil snjóalög gerði á þorranum og ófærð vikum sam-
an, síðan bráða hláku, stillti svo til og gerði hjarn og
ísa um allar jarðir. Sjálfsagt var að fara í kaupstaðinn
frá hverjum bæ. Snemma morguns fóru allir í hóp úr
kaupstað í einni mikilli sleðalest. Þegar skammt hafði
verið farið, brast á ofviðrisstórhríð af norðri með miklu
dimmviðri, svo að ekki sá út úr augum. En sökum veð-
urofsans festi lítið snjó, og hægt var að fylgja sleðaför-
um á hjarni og skaflaförum á ísum undan veðri.
Héðan var í ferðinni vinnumaður, sem Skúli hét, með
Gamla-Jarp, gætinn maður, hygginn og rólyndur. Auð-
vitað lenti hann aftastur í lest með Jarp. Nú segir ekki
af för þeirra, fyrr en leiðin var meir en hálfnuð, þá kom
lestin á árísa, og var um þá farið nálægt 10 km leið. Þar
var ekkert að varast, nema á einum stað rann allmikið
kaldavermslisvatn fram í jökulelfuna. Það vildi eta ísinn
að neðan og mynda illræmdan ál, sem nefndur var Polla-
állinn. Þunnur ís var jafnan framan við álendann, og
þurfti þar að hafa gát á. Nú í dimmviðrinu var ekki gott
um varnað. — Skúli og Jarpur voru enn þá aftastir, er
þarna kom. Jarpur þræddi skaflaförin. Ekkert vissu þeir,
fyrr en ísinn brast, maður, hestur og æki fóru í kaf í
vatn. Ekki vissi Skúli glöggt, hvað gerðist, fyrr en Jarp-
ur var kominn upp á skörina, og hann hékk sjálfur í
faxi hans. En sleðanefin sátu föst undir skörinni. Á vet-
fangi sópaði snjó í vökina og gerði að krapi. Sleðinn sat
þar fastur. Ekki var um annað að gera en að losa girð-
inginn af hestinum og láta ækið vera.
Þarna stóðu þeir tveir saman, Jarpur og Skúli. Lestin
var löngu horfin. Það var grimmdar frost. Óveðrið lék
sér kringum þá, rcnningsstrókarnir dönsuðu um ísinn
278 Heima er bezt