Heima er bezt - 01.03.1970, Blaðsíða 16

til lífsins. Þetta var í bundnu máli (Tíminn 18. okt.
1969), enda var Skúli hið prýðilegasta skáld. Annar mað-
ur, Hvítsíðingur einn, lítt skólagenginn, gerði líka upp
æfireikning hans, og komst þannig að orði:
Verkamestur hefir hann
hlotið verstu skeyti.
Þann ég beztan þekkti mann
þó að flestu leyti.
Þessi vísa er ekki með handbragði óljóðaskáldsins. Það
tjáir aldrei hugsun sína á þenna hátt. Hvernig ætti líka
svo að vera? Það hefir, eins og áður var að vikið, venju-
lega enga hugsun að tjá. En ætli ekki að það verði vísan
þessi og dánarkveðja Skúla sjálfs sem bezt geymi minn-
ingu hans?
Naumast er fært að halda nú lengra þessa götu. Þetta
átti að verða stutt mál, en er þegar orðið langt, og er
þó sem flest sé enn ósagt. Dugir ekki annað en stinga
við fæti. En í öndverðu var heitið að minnast á háttatal
það hið mesta, er til þessa hefir ort verið. Ekki má með
öllu svíkja það loforð.
Dýrra braga þrjóti þögn, þjóðlög íslands syngist.
Með þessum orðum og öðrum fleiri brýndi Einar skáld-
in um að halda tryggð við hið þjóðlega ljóðaform,
leggja ekki niður rímnakveðskapinn, heldur hefja hann
upp á hærra stig fyrir aukna þjóðmenningu. Og eins
og svo oft endranær, vill hann láta sína þjóð stefna
öðrum þjóðum hærra, láta hana kynda björtustu vitana:
Meðan álfur heimsins hátt
hefja efnis menning
héðan sjálfir æðri átt
andans stefnum kenning.
Hann óraði þá ekki fyrir óskáldunum íslenzku. Þau voru
enn ekki komin fram á sjónarsviðið. En honum var orð-
ið það Ijóst, hvílíkan feiknar-arf rímnaskáldin höfðu
eftirlátið okkur, með því geysilega háttavali sem þau
höfðu skapað í hálfa sjöttu öld. Og ekki var það hann
einn allra skálda, sem fundið hafði hve fagurlega mátti
yrkja undir jafnvel einföldustu rímnaháttum. Grímur
hafði valið ferskeytt lag er hann orti ódauðlega í rninn-
ingu Jónasar Hallgrímssonar nýlátins. (Brynjólfur
Oddsson hafði samtímis valið tigulegasta hátt fornskáld-
anna og ort hrynhent kvæði svo dýrt að fyrir dýrleik-
ann mun það einstætt undir þeim hætti, og þó ekkert
annað þýðara og óþvingaðra). Síðar, þegar Þorsteinn
Erlingsson orti ástinni eitt hið dýrlegasta kvæði sem
henni nokkru sinn var helgað, fór hann enn í slóð
rímnaskáldanna og valdi langhenduna. En hann kunni
ekki að yrkja óljóð.
Ekki gætti þess, að brýning Einars Benediktssonar
bæri nokkurn árangur. Þó er ráðlegast að fullyrða sem
minnst þar um. Árið 1945 kom út í Reykjavík dávæn
bók, er nefndist Gömlu lögin. Þetta voru nokkrir rímna-
flokkar ortir út af ýmsum fornsöguþáttum, ein ríman
t. d. út af sögu þeirri er Landnáma segir af merinni
Flugu, eign Þóris dúfunefs. Þetta er niðurlagserindi
D 1 D D
hennar:
Dug og glím við hreðuher.
Hugarskímu gleðin ver.
Bugast gríma freðin fer.
Fluguríma kveðin er.
Allar voru rímurnar listavel kveðnar. Fannst Sir
William Craigie mikið til um er hann sá þær, og mig
minnir helzt að hann skrifaði formála fyrir bókinni, en
þori ekki að fullyrða að rétt sé munað. Skáldið sem rím-
urnar orti stóð þá á tvítugu er bókin kom út. Þetta var
Sveinbjörn Beinteinsson, sem síðan er þjóðkunnur mað-
ur.
Því miður var ekki Gömlu lögunum tekið svo, að
Sveinbjörn teldi sér fært að halda áfram að yrkja rím-
ur, en ekki lagði hann hendur í skaut, og 1953 kom út
eftir hann Bragfræði og háttatal, hin snotrasta bók og
einkar þarfleg. Þegar síra Helgi Sigurðsson samdi sína
frægu Bragfræði orti hann ekki sjálfur nema tiltölulega
fáar vísur, en hafði hinn háttinn, að taka dæmin upp úr
rímum fyrri skálda. Sveinbjörn aftur á móti valdi þá
leiðina, að hann bjó sjálfur til sögu og sneri henni svo
í Ijóð, flokkaði hættina skipulega eftir skyldleika þeirra
og uppruna og urðu ættflokkarnir tuttugu. Rímurnar
hafði hann jafnmargar, en alls eru hættirnir 450. Hann
yrkir eitt erindi undir hverjum hætti, og vitanlega verð-
ur niðurstaðan sú, að flestir verða hættirnir meira eða
minna dýrir. Fáir mundu hafa sloppið vel frá slíkri
raun, svo geysilega hagmælsku sem hún útheimtir, en
Sveinbirni verður aldrei fótaskortur á svellinu og ekkert
erindi er stirðkveðið. En aldrei hefir neinn orðið þess
var, að hann miklaðist af afreki sínu.
Háttatal Sveinbjarnar mun taka yfir alla þá hætti sem
rímur hafa verið ortar undir, og þá menn ætla ég að
finna mætti, er telja mundu það ekki allsendis ómerkan
skerf til bókmennta okkar. Bragfræðin, sem er sérstak-
ur þáttur bókarinnar, er skýr og skipuleg. En gott hefði
verið að hún væri allmildu ítarlegri. Stórlega er hér bætt
um þær nafngiftir sem notaðar höfðu verið í bragfræði
og verið höfðu mjög á reiki. Einhverntíma þyrfti að
safna öllum þeim bragfræðisorðum, er í rímum finnast
og gera yfir þau handhæga skrá. Mætti hugsa sér að
Rímnafélagið léti gera þetta og prentaði síðan í auka-
ritum sínum, þ. e. a. s. ef þjóðin í sinnuleysi sínu læt-
ur ekki félagið deyja. Til þess að vinna það verk, væri
Sveinbjörn Beinteinsson líklega öðrum heppilegri, því
þekking hans á þessu sviði er, að ég hygg, nálega með
eindæmum. Með orðasafninu væri æskileg ný og aukin
útgáfa af bragfræði hans, en háttatalinu mætti þá sleppa.
Nú er mér spurn, lesari góður, í hvors sporum þú
kysir heldur að vera: skáldsins sem háttatalið orti, ásamt
rímunum af Flugu og Helgu Bárðardóttur, eða óskálds-
ins sem „orti“ urn húsfreyjuna skrítnu. Þú veizt að þeim
er ekki gert jafnhátt undir höfði. Óskáldum er launað
Framhald á bls. 94
92 Heima er bezt