Heima er bezt - 01.11.1973, Qupperneq 2

Glíman við Elli
Fæstum mönnum er gefin hreysti Asa-Þórs forðum, er
hann glímdi við Elli kerlingu, að hún komi þeim ekki
nema á annað knéð, en þó er glíma margra löng og oft
hörð, frá því þeir eru að lögum og landsvenjum dæmd-
ir úr leik á vettvangi starfsins uns yfir lýkur. Segja
mætti, að þann tíma sé kerlingunni varist á öðru hnénu.
Og þeim sem þá glímu heyja fjölgar stöðugt, bæði
raunverulega og í hlutfalli við fjölda þjóðarinnar, svo
er fyrir að þakka læknavísindum og bættum þjóðfélags-
háttum. En um leið skapast síaukið vandamál um stöðu
hinna gömlu í þjóðfélaginu. Vér hljótum að velta því
máli fyrir oss og leita svars við, hvað þjóðfélagið geti
gert, til að létta þessum sívaxandi hópi gímuna. Þetta
er síður en svo vandamál þeirra einna, heldur þjóðfé-
lagsins alls, og flestum eru þau sömu örlög búin að
þurfa fyrr eða síðar að þreyta það fang. En þótt ég
vantreysti ekki þjóðfélaginu sem heild, er það trúa mín,
byggð á nokkurri reynslu, að það verði hin aldraða
sveit sjálf, sem hljóti að treysta á sig sjálfa um fram-
kvæmd þeirra úrbóta, sem nauðsynin krefur.
Samkvæmt landslögum hljóta opinberir starfsmenn að
láta af störfum sjötugir, allur þorri stofnana og fyrir-
tækja fylgir því fordæmi án tillits til starfsorku eða
hæfni mannsins. Eins er það á hinum frjálsa vinnu-
markaði, að þar sé þeim gömlu ýtt til hliðar, ef annað
vinnuafl er að fá. Gegn þessu er í sjálfu sér ekkert að
segja. Það er ekki rétt að láta menn sitja í störfum fram
í háa elli og meina um leið yngri mönnum að komast
áfram, ef til vill ekki fyrr en þeir eru komnir á aftur-
faraár. En um leið skapast fyrrnefnt vandamál, hvað
eigi að gera við allt þetta fólk, sem svift er starfi í einu
vetfangi, og eins hljótum vér að spyrja, hvort þjóðfél-
agið hafi efni á að kasta starfsorku þeirri, sem það á
enn eftir, svo og reynslu langrar æfi og starfs, fyrir
róða. Síðari spurningunni getum vér þegar svarað neit-
andi, en þá er vandinn, hvað á að gera, hvernig má þjóð-
félagið nýta orku þess og reynslu og gera glímuna við
elh léttari og lífið seinustu árin ánægjulegra?
Sumum kann ef til vill þykja kuldalega til orða tek-
ið að nýta orku öldunganna líkt og vér tölum um að
virkja vatnsfall og sjáum ofsjónum yfir þeirri orku, sem
fer til ónýtis í hinu rennandi vatni, en fjarri fer því að
hér sé af lítilsvirðingu mælt eða kulda.
Heilbrigðum mönnum, ungum og gömlum, er bæði
óeðlilegt og ógeðfellt að sitja með hendur í skauti, sé
nokkurs annars kostur. Þar kemur ekki aðeins til greina
þörfin, sem oftast er fyrir hendi að afla sér lífsviður-
væris, þrátt fyrir ellilífeyri, heldur einnig sú athafnaþrá,
sem manninum er í blóð borin. Og ekki síst verður
mörgum öldruðum manni það þungbært að hætta starfi,
sem þeir hafa unnið ef til vill um áratugi eftir því sem
lcraftar leyfðu. Þar kemur ekki aðeins til tómið, sem
skapast umhverfis þá þegar vinnunni lýkur, og að-
gerðarleysi tekur við, heldur einnig tilfinningin að vera
lagður til hliðar eins og ónýtt skran, sem fleygt er í
ruslakistuna. Þessi viðbrigði hafa lagt margan mann í
gröfina fyrir aldur fram, og hér er þörf skjótra úrbóta.
Margt hefir að vísu verið gert til hagsbóta öldruðu
fólki, sem hverfur frá störfum. Það nýtur elli- og eftir-
launa, sem það að vísu hefir keypt sér rétt til á langri
starfsæfi, en raunar hefir ríkisvaldið ekki unnað því að
halda þessum skyldusparnaði óskertum, en skattleggur
hann til hins síðasta penings, en sú skattheimta er eitt
mesta ranglætið í þjóðfélagi voru. En það skal ekki
rætt hér. Elliheimili hafa verið reist, og sum bæjarfélög
hafa greitt fyrir heimilisaðstoð til gamals fólks.
Þetta er allt gott og blessað, svo langt sem það nær.
En ekki er samt séð fyrir þeim vanda að afla þeim við-
fangsefna, sem geta og vilja starfa áfram. Það vanda-
mál hygg ég megi leysa á tvennan hátt. Annars vegar
þarf að koma upp vinnustofum fyrir aldraða í líkum
stíl og SÍBS og Félag fatlaðra hafa gert. Vera má að
einhverja vinnuþjálfun og kennslu til nýrra starfa yrði
að hafa í því sambandi. Einnig þyrfti að greiða fyrir,
að menn gætu fengið verkefni að vinna í heimahúsum,
ef þeir kysu það heldur eða gætu ekki hagnýtt sér
vinnustofurnar. Margvísleg létt útivinna á sumrum
mundi einnig henta sumum best. En þá eru hinir, sem
unnið hafa skrifstofustörf, afgreiðslu, kennslu eða önn-
ur einhæf innistörf. Margir þeirra gætu ekki hagnýtt
sér vinnustofur, eða útivinnu. Fyrir þá þarf að skipu-
leggja, að þeir geti haldið áfram líkum störfum, helst
við sömu stofnun og æfistarf þeirra hefir verið unnið
í. Vinnutíminn ætti að vera stuttur, en hann gæti samt
nægt til þess, að öldungurinn fyndi, að hann væri enn
til nokkurs nýtur, og stofnunin nyti góðs af kunnug-
leika hans og reynslu. Kennurum mætti t. d. fela að að-
stoða nemendur, sem þyrftu hjálp við námsgreinarnar
í skólanum, margur skrifstofumaðurinn gæti unnið að
reikningshaldi og skýrslugerð, svo að eitthvað sé nefnt,
utan hins beina daglega starfs, en þó í nánu samhengi
við það. Mér blandast ekki hugur um, að bæði einstakl-
ingarnir, sem nytu þessa og stofnanirnar hefðu ávinn-
378 Heima er bezt