Heima er bezt - 01.11.1973, Side 21

Ekki var Fúsi neinn smali, og kom þar sjaldan nærri.
Aldrei dró hann kind í réttum og þekkti ekkert fjár-
mark. Þó fór hann í Skeiðaréttir á hverju hausti fram
á áttræðisaldur, og jafnan gangandi. Stóð hann þá utan
rétta. Málreifur ef á hann var yrt, og hýrnaði vel á brún
ef gutlaði á glasi. Engin vissi þó hvað hann skemmti
sér við í þeim stað, eða dró hann að rétta-skvaldrinu.
Á yngri árum Fúsa, reyndu bændur á Skeiðum gjarn-
an að hafa hann til fleiri nota en þeirra einna sem til
féllu á bænum. Af því tilefni komst hann í eitt skipti
til þeirrar virðingar að ríða á fjall til smölunar. Fékk
hann nesti og nýja skó, eins og venja var, en hafði til
reiðar hryssu væna, þægðar klárhross á góðum aldri.
Fúsi fór ekki í leit á afrétti, en fylgdi trússurum milli
tjaldstaða. Stjórnuðu aðrir ferðinni, og sáu um að allt
færi vel, og kæmist á leiðarenda. Gerðist ekkert frásagn-
árver fyrri en í síðasta áfangastað.
Á þessum tíma þekktust ekki girðingar milli byggðar
og afréttanna. Náttstaðir aðrir en nú eru, og nokkuð af
heimalöndum smalað af fjallmönnum, um leið og af-
réttir.
Síðasta morgun leitarinnar, í Mástungna-nesi, tóku
fjallmenn upp tjöld sín og bjuggust til brottferðar. Varð
þá einhverjum litið til reiðskjóta Fúsa. Hafði sá orð á
því að hryssan sýndist eitthvað miður sín og aumingja-
leg í útliti. Við nánari athugun kom í Ijós að hún var
svo drepmeidd í baki, að hún drógst sér naumast til
bjargar. Þegar allt hjálpast að, lélegt reiðver, þungur
knapi og ill áseta, er afar auðvelt að meiða hross í slæmu
tíðarfari. En hvort sem ástæðan var ein eða fleiri, varð
sá úrskurður á, að ekki mætti leggja reiðver á hryssuna.
Hún yrði að ganga laus á leiðarenda. Fúsi varð því að
rölta gangandi eftir safninu, til Skeiðarétta.
Um hryssuna er það að segja, að meiðsli hennar gerð-
ust banvæn þegar frá leið. Kom þar engin lækning að
liði, og varð að fella hana um haustið. Þetta var lengsta
ferð sem Fúsi fór ríðandi um æfina, og eina fjallferðin.
Þá tókst svona til, að einsdæmi er á Suðurlandi.
V egavinna.
Á síðustu áratugum nítjándu aldar, fór fyrst að hilla
undir þann möguleika, að leggja upphlaðna vegi á landi
hér. Állt frá því er Náttfari helgaði sér Reykjadal,
höfðu fætur manna og hesta troðið urðir og ótræði um
heiðar og öræfi, og myndað götuslóða, sem voru lengi
og eru sumstaðar enn, einu greiðfæru brautirnar eftir að
fara.
Þegar valdsmenn settu niður höfuðstað íslands, milli
nakinna grjótholta við Faxaflóa, sáu þeir fljótlega, það
sem alþýðan hafði lengi fastlega til fundið og vitað,
að sá soðningarstaður hafði eigi af sjálfum sér, fólkinu
til fæðslu, utan brunnvatn og njólastóð í bæjarsundum.
Það sýndist því eigi vandfundin ástæðan fyrir því, að
fyrsta vegagerðin skyldi upphefjast við Seltjörn, með
stefnu til gróðursins á Suðurlandi, þar sem smjör draup
af hverju strái, og fólkið hugsaði meira um bú-störf og
afkomu sína, en kveðskap og vísnagerð. Því Sunnlend-
ingar ortu alltaf lítið og aðeins fyrir sjálfa sig, öfugt
við það sem gerðist í sumum öðrum héruðum.
Ef litið er um öxl, yfir fyrstu áratugi vegagerðar hér-
lendis, mæta auganu menn með skóflur og haka eina að
vopni, í baráttunni við grjót og þjóttulegar torfmýr-
ar. Oskiljanlegt finnst manni nú, á öld véla og verk-
fræði, hvað gífurlegt starf var unnið með svo fábreytt-
um verkfærum, með mannlegt vöðvaafl eitt að orku-
gjafa. En svo hélt fram sem horfði, þar til bóndi í Fló-
anum flutti inn fyrstu jarðýtuna, og skóp þáttaskil í
sögu vegagerðar og jarðvinnslu á Islandi. En það er
önnur og mikil saga, sem ekki verður sett á þessi blöð.
Á þeim árum þegar vegurinn var fyrst ruddur yfir
Hellisheiði, mun dagkaupið hafa verið tvær krónur,
sjálfsagt fyrir 12 stunda vinnu. Lágt mundi það þykja
nú, þegar krónutalan ein er höfð í huga. En ef betur
er að gáð, og athugað hvað fyrir fékkst, kemur að sumu
leyti annað í ljó's. Fyrir tvær krónur fengust í þá daga
70 signar grásleppur, en það var tveggja mánaða kaup
vinnukonu, og ekki má gleyma þjóðdrvkknum, brenni-
víninu. Dagkaupið jafngillti þrem pottum. Og af því
var hægt að vera fullur, þá eins og nú, og óvinnufær í
þrjá daga, eða jafnvel lengur.
Þetta var hreinasta gullnáma þeim sem aldrei höfðu
séð peninga, og komust færri að en vildu. Skeiðabænd-
ur sáu þegar hilla undir nokkra fjárvon, kæmu þeir
þræli sínum í vegavinnu, og mun þar séra Stefán hafa
lagt ráðin á. Hvort sem um þetta var þingað lengur
eða skemur, var Fúsi ráðinn til vegaruðnings á Hellis-
heiði, og fluttur þangað í sláttubyrjun með pjönkur sín-
ar. Þar skyldi hann bera grjót, éta harða þorskhausa,
sofa í tjaldi sumarlangt og koma heim að hausti, með
fulla vasa fjár. Verkfæri urðu menn að leggja sér til
sjálfir, og fór fyrsta-dags kaupið fyrir skóflu, en hana
mátti taka heim með sér í vinnulok, væri hún þá ein-
hvers nýt.
Snemma morguns tók Fúsi til starfa með öðrum
mönnum. Bar hann grjót á börum, og þurfti ekki að
taka nærri sér, því ekki skorti kraftana. Heitt var um
daginn og köstuðu sumir klæðum til að létta sér starf-
ið. En Fúsa brá hvergi þó sól skini í heiði. Féll honum
vinnan í engan stað verr en margt annað sem hann hafði
gert um æfina, heima í sínum fæðingarhreppi. En illa
líkaði honum fæðið. Harðir þorskhausar, rúgbrauð og
kaffi. Gekk honum illa að fá magafylli af harðmetinu.
Brá svo við að missa skyrhræringinn, sem hann var van-
ur að hafa á málum, og sýrudrukkinn við þorstanum,
sem alltaf reyndist líka betri en ekkert til uppfyllingar
ef á lá. En þarna, á þessum stað, var ekkert að hafa til
drykkjar, utan blávatn úr fúlum kvartilum.
Um kvöldið, eftir langan vinnudag, fékk Fúsi spá-
nýja skóflu sem hann hafði unnið fyrir um daginn. Lét
hann sér fátt um það finnast, en hugsaði þeim mun
meira um matarvist þá sem hann átti í vændum sumar-
langt. Flaug honum í huga, vera sín í Framnesi forð-
um, og vildi allt til vinna að lenda eldd í samskonar
Heima er bezt 397