Heima er bezt - 01.04.1995, Qupperneq 4

Agœtu lesendur.
Veðrið hefur verið okkur Islendingum nærtækt um-
ræðuefni oft á tíðum og er það kannski ekki svo ein-
kennilegt, eins og það hefur inikil áhrif á daglegt líf okk-
ar.
Islenska veðrið er, eins og við þekkjum vel, ákaflega
breytilegt og stundum „hart í horn að taka.“
Kunn er sú setning sem sögð er vera höfð eftir erlend-
um ferðamanni sem sagði að á Islandi gæti maður fengið
sýnishorn af öllum veðrum á svo stuttum tíma sem 15
mínútum.
Satt er það, fljótt getur skipast veður í lofti á okkar
ágæta landi. Stundum er haft á orði að veður hafi breyst
hraðar en hendi væri veifað. Það
hafa þeir svo sannarlega fengið
að reyna sumir sem hætt hafa sér
inn á hálendi landsins án þess að
taka til ítarlegrar athugunar veð-
urspá í upphafi ferðar.
Oft hefur blessuðum veður-
fræðingunum verið legið á hálsi
fyrir það að spár þeirra vildu
stundum reynast óáreiðanlegar.
Það er þó engu að síður staðreynd
að skammtímaspár þeirra eru orðnar býsna áreiðanlegar
og hygg ég að það heyri orðið til undantekninga ef þær
reynast ekki réttar.
Islenska veðurspásvæðið hefur reyndar stundum verið
talið til þeirra erfiðari í heiminum og hefur heyrst af
veðurfræðingum annarra landa, þar sem lognmollan er
gjarnan ríkjandi, er koma hingað til lands gagngert í
þeim tilgangi að spreyta sig á að spá fyrir um veður á
þessu svæði sem svo erfitt er að sjá út fyrirfram veður-
farslega séð.
Veðurspár nú eru nær eingöngu orðnar í höndum
sprenglærðra veðurfræðinga með alls konar tölvur og
tæki sem létta þeim starfið, en það er síðari tíma þróun.
Hér áður fyrr varð fólk að treysta á eigin eftirtekt og
hyggjuvit til þess að reyna að sjá fyrir það veður sem í
vændum var. Sagt er að sumir hafi verið ótrúlega leiknir
í því að sjá fyrir veður. Má segja að fólk hafi í því sam-
bandi beitt öllum skynjunarfærum sínum. Sumir fóru
eftir skýjafari í lofti og á fjöllum. Og sagt var að til hefði
verið fólk sem gat t.d. fundið það á lyktinni hvort rign-
ing var í vændum eða ekki.
Eitt sinn heyrði ég líka þann djúpvitra mann, Þórð frá
Dagverðará, segja frá því í viðtalsþætti, að hann hefði
þekkt sjóróðraformann á Snæfellsnesi, sem hefði haft þá
náttúru að geta séð nákvæmlega fyrir um veður og sjó
með því einu að smakka á sjónum. Voru meira að segja
til dæmi um það að hann hefði hætt við róður eftir að á
flot var komið þegar honum líkaði ekki bragðið af sjón-
um með tilliti til veðurfarsins, og það þótt allir aðrir for-
menn á staðnum teldu vel sjófært og héldu til hafs. Kom
það og á daginn að niðurstaða hans var sú rétta og í því
tilfelli sem um var rætt hafði mikið óveður skollið á áður
en dagur var langt liðinn.
Það er með þennan hæfileika eins og alla aðra, sem
fólk hættir að iðka, hann hverfur í gleymsku tímans.
Annað atriði spilar reyndar þarna inn í, svo aftur sé nú
vitnað í Þórð frá Dagverðará, en hann vildi meina að þau
gildi og tákn sem menn fóru eftir áður fyrr, væru ekki
brúkleg lengur. Veðurfar hér á landi hefði tekið slíkum
breytingum á tiltölulega skömmum tíma að önnur lög-
mál virtust gilda orðið í því efni.
Þetta sýnir ásamt mörgu öðru
þau áhrif sem maðurinn er far-
inn að hafa á náttúrna með
mengun og ýmsum vanhugsuð-
um aðgerðum. Tákn og atriði
sem hafa verið kynslóðunum
óbrigðul um hundruð ára eru
skyndilega orðin ónothæf, ef
rétt er athugað hjá Þórði, sem
ég efast ekki um.
Menn eru jafnvel farnir að
tala um í alvöru hugsanlegan möguleika á því að streymi
Golfstraumsins kunni að taka breytingum vegna breyttra
hlutfalla í hitastigi sjávar og hækkandi yfirborðs hans. Er
nú hætt við að fjúka kunni í ýmis skjól okkar Frónbúa ef
það fer eftir.
Allt hefur þetta komið til á tiltölulega fáum áratugum.
En sem betur fer er viðhorf manna til mengunar nátt-
úrunnar óðum að breytast, þó reyndar fari oft hægt á tíð-
um.
Sjálfsagt á þekking veðurvísindamanna eftir að komast
á það stig, ef hún er ekki komin á það nú þegar, að þeir
geti haft áhrif á veðrið beinlínis og þá á ég við til hags-
bóta. Reyndar hefur reynslan sýnt að slíkt fikt við veður-
kerfi jarðarinnar getur haft varasamar og ófyrirsjáanleg-
ar afleiðingar í för með sér.
Þekkt er dæmið um það þegar bandarískir veðurvís-
indamenn tóku að eyða fellibyljum með því að dreifa
yfir þá svo kölluðu silfurjoði, sem olli því að þeim bók-
staflega rigndi niður og hvarf allur máttur. Sjálfsagt hef-
ur þetta þótt frábær lausn í fyrstu, menn gátu afstýrt tjóni
og slysum, sem fylgir oftlega slíkum orkusveipum. En
svo fóru menn að taka eftir því að hitastig þeirra svæða
jarðar sem hvirfilvindamir gengu á milli fór að taka
óeðlilegum breytingum. Annars vegar hækkaði hitastig-
ið og hins vegar lækkaði það. Heitari svæðin tóku sem
sagt að hitna og þau kaldari að kólna. Áttuðu menn sig
þá á því að hvirfilvindarnir, þó slæmir þættu, voru geysi-
Framhald á bls. 129
112 Heima er bezt