Æskan - 01.11.1971, Blaðsíða 56

Jólasveinar ganga um gólf
með gylltan staf i hendi.
MóSir þeirra sópar gólf
og strýkir þá meS vendi,
skarpan hafa þeir skólann undir hendi.
(Gamalt þjóSkvœSi).
að hefur vist ekki verið fyrr en á siðustu áratugum,
að íslendingar breyttu hugmyndum sínum um jóla-
sveina til hins betra. Áður fyrr voru þelr notaðlr til
þess að hræða börn á þelm, en nú eru þeir aufúsugestir
hvar sem er og koma — að þvi er börnunum er sagt —
með jólagjafirnar.
Að öllum llkindum hafa þarna komið til áhrlf frá Sánkti
Kláusi, frænda islenzku jólasveinanna, en hann á helma
í „útlandlnu“ og er sagður mjög barngóður, og er varla
hægt að tala um slæm erlend áhrif á íslenzka mennlngu
í þessu sambandi.
Á 18. öld var sagt, að jólasveinar væru „jötnar á hæð,“
Ijótir og luralegir. Þá áttu þeir að hafa verið í röndóttum
fötum, með stóra, gráa húfu á höfðinu og hafa haft með
sér stóran, gráan poka eða stóra kistu til að láta í óþekk
börn og einnig „guðlausa menn".
Á 19. öld var talið, að þeir klæddust í algeng íslenzk
bændaföt og væru með skegg nlður á tær, en eru yfirleitt
taldir nokkru fríðari en á öldinni á undan. Minna var þá
um það, að þeir tækju með sér óþekk börn. Á þessari öld
— þeirri 20. — verða svo jólagjafir almennari, og er þá
jólasveinunum fengið það hlutverk að koma með þær tll
barna og fullorðinna, og nú er svo komið, að þeir eru
taldir mjög góðlr ( sér.
Jón Árnason, þjóðsagnasafnari, hefur þetta um jóla-
sveina að segja: Jólasveinarnlr voru synir Grýlu og Leppa-
Lúða. Raunar er það sumra manna mál, að Grýla hafi átt
þá áður en hún giftlst Leppa-Lúða.
Jólasveinar heita svo elginlegum nöfnum: 1. Stekkja-
staur, 2. Giljagaur, 3. Stúfur, 4. Þvörusleikir, 5. Pottasleikir,
6. Askasleikir, 7. Faldafeyklr, 8. Skyrgámur, 9. Bjúgnakræk-
ir, 10. Gluggagægir, 11. Gáttaþefur, 12. Ketkrókur og 13.
Kertasniklr.
En því eru þeir 13 að tölu, að hinn fyrstl kemur 13
dögum fyrir jól, síðan einn á hverjum degl, og sá síðasti
á aðfangadag jóla. Á jóladaginn fer hinn fyrsti burt aftur,
svo hver af öðrum og hinn siðastl þrettánda dag jóla.
Jólasveinarnlr hafa, eins og foreldrar þeirra, verið hafðir
til að hræða með börn, en einkum um jólaleytið. Áttu þeir
þá að koma af fjöllum ofan til mannabyggða til að fremja
þá iðn, sem hver þeirra tamdi sér og flest nöfn þelrra eru
kennd við. En alllr voru þeir elns vísir til að taka börn
þau, er hrinu mjög eða voru á annan hátt óstýrilát.
Þó það virðist eftir áðursögðu engum efa bundlð, að
jólasveinar hafi verið 13 að tölu, hefur þó ekki öllum borið
saman um það atriði, fremur en um faðerni þeirra. Segja
sumlr, að þelr hafi ekki verið flelrl en níu, og bera fyrir
sig þulu þessa:
Jólasveinar einn og átta
ofan komu af fjöllunum.
í fyrrakveld, þá fór ég að hátta
þeir fundu hann Jón á Völlunum.
En Andrés stóð þar utan gátta,
— þeir ætluðu að færa hann tröllunum;
en hann beiddlst af þeim sátta,
óhýrustu köllunum,
og þá var hringt öllum jólabjöllunum.
54
■