Æskan

Ukioqatigiit

Æskan - 01.04.1972, Qupperneq 34

Æskan - 01.04.1972, Qupperneq 34
Faraday gerir tilraunir meS rafmagn. Árið 1821 smíðaði Faraday fyrsta rafhreyfilinn. Það var mjög einfaldur hreyfili og svo afllítill, að hann var ekki nothæfur til vinnu, en þó var þetta stórkostleg uppfinning, sem siðar meir var endurbætt og fullkomnuð og er nú fyrirmynd allra hugsan- legra rafhreyfla nútímans. Vísindamenn tóku að veita starfi Fara- days athygli og hann varð víðkunnur. Árið 1824 var honum veitt prófessorsnafnbót við konunglegu brezku rannsóknastofnunina I Lundúnum. Árið 1831 sneri Faraday við þelrri smíðisaðferð, sem hann hafði notað við fyrsta hreyfilinn. Þá hafði hann notað raf- magn til þess að framleiða hreyfingu, nú notaði hann hreyfingu til þess að framleiða rafmagn. Þessa nýju uppgötvun gerði hann við tilraunir slnar með segla, járnstykki, sem hafa þann eiginleika að draga að sér ákveðnar tegundir annarra málma. Seglar geta verið úr stáii, járni, kóbalt eða tini. Segull Faradays var úr járni. Orka seguls er ósýnileg, en streymir út I nærliggjandi umhverfi, sem er nefnt segulsvið eða orkusvið. Faraday uppgötvaði, að hann gat framleitt rafmagn með þvl að draga koparstykki gegnum segulsvið. Með þessari uppgötvun varð honum mögulegt að framleiða stöðugan rafstraum. Hann þurfti aðeins að láta koparstykki snúast stöðugt með miklum hraða gegnum segulsvlð. Fyrsti rafallinn, sem Faraday smíðaði, var koparskífa, sem hengd var milli endanna á skeifulöguðum segli. Skífunnl var snúið með handsveif. Þegar hún snerist í segulsviðlnu, framleiddi hún rafmagn, sem leitt var gegnum bogadregna „bursta" út i koparleiðslur (sjá mynd). Michael Faraday starfaði að tilraunum á ýmsum öðrum sviðum og gerði margar þýðingarmiklar uppgötvanir. En nafn hans er umfram allt annað tengt uppgötvun rafmagnsins sem orkugjafa og uppgötvun rafalsins til framleiðslu rafmagnsstraums. Meðan Faraday var ungur, starfaði hann í bókaverzlun. Þá las hann allar þær vísindabækur, sem hann komst yfir. A ^vernig væri umhorfs hjá okkur I dag, ef við hefðum JKSsbÆ ekki rafmagn? Við þurfum ekki annað en virða fyrir \/ okkur heimilin til þess að fá staðfestingu á þvi, hve almennt gildi það hefur: rafmagnsljósið, útvarpstækin, kæliskáparnir, þvottavélarnar, og þannig mætti lengi telja þá hluti, sem létta okkur ómetanlega tilveruna. Tilvera allra þessara tækja byggist á uppgötvun Michaels Faradays, brautryðjanda raf- magnsins. Hann er að vísu ekki sá fyrsti, sem uppgötvaði rafmagnið — Forn-Grikkir vissu, að ef „eiektron" (rafursteini) var slegið við harðara efni, spruttu frá honum dularfullir brakandi neistar (þaðan er dregið nafnið rafmagn), en þeir veittu þessu engan vísindalegan áhuga. Árið 1752 gerði ameríski uppfinningamaðurinn og stjórnmála- maðurinn Benjamin Franklin hina frægu tilraun slna með flug- drekann og sannaði þar með, að eldingar væru rafmagnsútiausn. Árið 1800 fann ítalskur uppfinningamaður, Volta að nafni, upp rafgeymi, sem gat gefið frá sér stöðugan rafstraum. En það var Faraday, sem varð fyrstur tll þess að gera rafmagn nothæft, svo að segja tamdi það til starfa. Michael Faraday var járnsmiðssonur. Faðir hans var fátækur, svo ekki var mögulegt að koma drengnum I æðri skóla. Þrettán éra að aldri fékk hann aðstoðarstarf i bókaverzlun, og þar fór hann að Iesa allar vísindabækur, sem hann gat komizt yfir. Þegar hann var tuttugu og eins árs að aldri, hlustaði hann á marga fyrirlestra hjá sir Humphrey Davy, sem var frægur efna- fræðingur. Hann skrlfaði hjá sér ýmsar athugasemdir, vann sam- vizkusamlega úr þeim og sendi þær svo til sir Humphreys. Efnafræðingnum féll svo vel I geð nákvæmni þessara athuga- semda og snyrtilegur frágangur, að hann bauð unga manninum aðstoðarmannsstarf I rannsóknastofu sinni. Fyrst I stað voru Faraday falin minniháttar störf, svo sem að Miciael Faríday (17911867) hreinsa glös og halda ö,lu „i' Qafst h.ann haíðl augu og eyru opin fyrir öllu, og þegar vjí!3rsta^|e ®kifaeri, gerði hann til- raunir á eigin spýtur. pa gí ''Unny rafrnagnið, sem vakti áhuga hans. Það var sé^ka n',a_® rafmagnsstraumur, sem hleypt var I gegh1^,/ raarnur a ,ör>du, aðskildi hana. Þannig gat rafmagnaður (|1|J rafstrauSUndur9re,nzt I loftteg- undirnar súrefni og vatflS.at Z'® hreintm'. Var h,eypt ' gegnum silfurnítratblöndu, aðskil |S^S, 'aracla^ úr henni. Þessi efna- greining var nefnd e,ektr° „tfi' 6ssa ^ ðerði margar slíkar til- raunir. Hann samdi re®IUva||l ^kvagnijna9re,ningu: magn hins uppleysta efnis stendur ^ ^ sr kHutfalli við magn raf- straumsins, sem notaður enning nefnd Faraday- regla rafgreiningar. 32 33
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68

x

Æskan

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Æskan
https://timarit.is/publication/383

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.