Æskan - 01.01.1988, Blaðsíða 42

Vatnið setur svip sinn á jörðina.
Það þekur þrjá fjórðu af yfirborði
hennar og myndar úthöfin. Það
skiptir um ham og svífur langt
eða skammt um himinhvolfin í
gervi ósýnilegrar vatnsgufu,
breytist í dropa, ský og regn.
Sumt af því tekur sér aldalangar
hvíldir í jöklunum uns það skríð-
ur í sjó fram og skilar sér heim til
úthafanna á ný: Hátignarlegur
borgarísjakinn brotnar í mola og
bráðnar, vatnið heldur af stað í
aðra ferð, einn hringinn enn.
Vatnið er alls staðar, það foss-
ar, streymir, kyrrist, gufar upp
og fellur, færist í ýmsar áttir, út
og suður, upp og niður, hátt yfir
höfðum okkar, langt niðri í
dimmum djúpum.
Vatnið gerir gagn á ótal vegu.
Við eigum því lífið að launa. Líf-
ið, örverur, plöntur, dýr og
menn, öll þurfum við vatn og er-
um meira að segja vatn að vissu
marki. Og vatnið ræður meiru
um menningu og lífshætti en
valdamenn þjóðanna allir til sam-
ans. Veður, h'fsskilyrði djúpt í sjó
og á þurru landi, vellíðan mann-
anna fer eftir vatninu. Er það kalt
eða heitt, nóg, of eða van?
Já, of eða van. Það er nefnilega
ekki rétt að vatnið sé alls staðar.
Sums staðar háttar svo til að lítið
sem ekkert regn fellur til jarðar
að jafnaði. Landið er þurrt og
eyðimerkur myndast og haldast
við. Gróður er af skornum
skammti og dýralíf fáskrúðugt.
Lengi, lengi hafa slík land-
svæði þótt lítt girnileg til búsetu.
Svalandi vatnið fór í farvegum
um sólbrennd löndin á leið sinni
frá regnsælum upptökum víðs
fjarri. Menn sóttu vatn í lækinn,
báru það burt í ílátum, smáum og
stórum. Þeir báru það langt eða
skammt, þeir skiptu því með sér í
sátt og samlyndi eða börðust um
það með hnúum og hnefum.
Smám saman tóku menn að
veita vatni víðar en það rann af
„sjálfu sér“. Jörðin huldist gróðri
og menning tók að blómstra þar
sem áður var ólíft. Forn-Egyptar
notfærðu sér árstíðabundin flóðin
í Níl en annars staðar var vatninu
fleytt áfram án slíkrar hjálpar af
náttúrunnar hendi. Fyrir meira
en fjögur þúsund árum höfðu
menn grafíð áveituskurði, búið til
stíflur og jafnvel lítil stöðuvötn.
Reglur um vatnsmiðlun má finna
í lögbók Hammúrabís frá því um
árið 2000 f.Kr. Vatnsveitur voru
gerðar í Perú fyrir daga Inkaveld-
isins. Þannig mætti lengi telja.
Hohokam-vatnsveitan:
löng og langlíf
Nýlegar hafa bandarískir forn-
leifafræðingar grein frá stór-
merkilegum fornleifagrefti í Ar-
izona í Bandaríkjunum. Upp-
gröfturinn fór fram á vegum
Þjóðminjasafns Arizona-ríkis á ár-
unum 1973 til 1978. Víðáttumikið
áveitukerfi Indíánaþjóðar að nafni
Hohakam var grafið upp og
kannað. Vatnsveita þessi var lögð
á tímabilinu 850 til 1450 e.Kr en
vitað er um aðrar miklu eldri.
Á loftmyndum frá ýmsum tím-
um undanfarin 50 ár mótar
greinilega fyrir hundruðum áveitu-
skurða og þar á meðal nokkurra
þeirra sem nú hafa verið grafnir
upp. Rannsóknir þessar bregða
ljósi á áveitutækni og þjóðfélag
Hohokam-Indíána. Með fram-
kvæmdum nýrri tíma, byggingu
húsa, háhýsa og gerð vega og
hraðbrauta, hefur mikið af þess-
um dýrmætu menjum eyðilagst
en enn má þó finna óskemmda
skika sem bera vitni um blómlega
fortíð staðarins.
Hohokam-þjóðin bjó um mið-
ÆSKAN