Kirkjuritið - 01.01.1957, Blaðsíða 33

KIRKJUR Á ÍSLANDI AÐ FORNU OG NYJU
27
Eins og ég gat um í upphafi, voru öll guðshús í landinu upp-
haflega bænda eign. Og bændurnir héldu sjálfir presta til þess
að annast þar tíðasöng. Gjald fyrir þessa þjónustu var 4 merkur
á ári fyrir alkirkju, 2 merkur fyrir hálfkirkju, fjórðungskirkju
ein mörk en fyrir bænhús 6 aurar eða 4. Til þess að tryggja
prestunum þessar tekjur, þurfti guðshúsið sjálft að eiga fast-
eign eða gangandi fé, er gæfi af sér að minnsta kosti það, sem
messukaupi svaraði. Auk þess fjár, er kirkjueigandi lagði kirkju
sinni til, eignuðust margar kirkjur snemma mikið fé í sálugjöf-
um og þess háttar, bæði jarðeignir, kvikfé, gripi góða og hlunn-
indi og ítök margs konar. Þar við bættist svo kirkjutíundin, svo
að tekjur kirkjubænda voru mjög miklar á hinum stærri stöðum.
A dögum Árna biskups Þorlákssonar 1269—98 hófust harð-
vitugar deilur (Staðamál) um yfirráð kirkjueignanna, sem lauk
með því, að biskupar skyldu hafa yfirráð þeirra staða, er kirkjur
attu hálfa eða meira. Komust við það allir hinir auðugri staðir
undir forræði biskups. Við þetta greindust kirkjurnar í svo-
nefndar lénskirkjur og bændakirkjur. Lénskirkjurnar voru í um-
sJa prestanna, en bændakirkjurnar í umsjá bændanna, sem þær
attu. Flestar lénskirkjur og meginhluti bændakirknanna hafa á
síðari árum komizt í eign og umsjá safnaðanna sjálfra, svo að nú
er yfirgnæfandi meiri hluti allra kirkna safnaðarkirkjur, örfáar
eru enn lénskirkjur, en bændakirkjurnar, þær sem enn eru ekki
komnar í hendur safnaðanna, eru nú ýmist bændakirkjur eða
rikiskirkjur, eftir því hvort eigandi jarðarinnar, þar sem slík
irkja stendur, er einstaklingur eða ríkið. Viðhald og endurbygg-
ing kirkna landsins nú hvílir því aðallega á söfnuðunum sjálfum.
^ær’ sem ríkið eða einstakir menn reka, eru orðnar sárafáar og
fer stöðugt fækkandi.
^En hvaða aðstæður hafa þá söfnuðum landsins verið skapaðar
tí Þess> að endurreisa hinar hrörlegu kirkjur, en halda hinum,
sem þegar hafa reistar verið, sómasamlega við?
1" '1 miður hafa þær aðstæður verið allt annað en góðar. Með
0önm um soknargjöld árið 1909 voru hverri sóknarkirkju tryggð-
ar te 'jur, er námu kr. 0,75 á hvern sóknarmann 15 ára og eldri,
íækkað var arið 1921 í kr. 1.25. Má öllum vera Ijóst, að slíkar