Jörð - 01.12.1946, Side 157

Kristinn Guðlaugsson:
#,Gömlu lögin"
Úr bréfi til ritstjórans, ds. 13.—11.—'46.
— — — Hið annað, scm varð til að hleypa í tnig þessari skriffinnsku, var
JORÐ, sem ég hef nýfengið og var að blaða í. Mér fannst óg þurfa að þakka
þér hin hlýju og vinsamlegu orð, sem eru þar í minn garð á bls. 156. I'ess er
réttilega getið, að íslenzku lögin — eða „gömlu lögin", eins og þau um langt
skeið hafa verið kölluð — voru sungin hér af gömlu fólki fram undir lok 19.
aldar, og raunar bæði af ungum og gömlum til 1890. En úr því átti ég að
minnsta kosti talsverðan þátt í því að trufla þann gróna og góða sið. Ég fluttist
hingað vorið 1892 (Sigtryggur bróðir minn ekki fyrr en 13 árum síðar, þá fyrir
mín orð). Þá um hauslið, 1892, var að minni tilhlutun stofnað hér söngfclag.
Starfaði það í mörg ár og lagði grundvöllinn að þvt sönglífi, er hér hefur haldizt.
Saina haustið — cða 1893, man það ekki vel — var og að minni tilhlutun stofnað
bindindisfélag. Drykkjuskapur var almennur áður. Af því mynduðust síðar tvö
félöig: stúka og ungmennafélag. — Ég varð þess fljótt var, að ágætt tækifæri
barst mér í hendur til að vernda gömlu lögin frá glötun, enda mér skyldast, þar
sem ég varð til að raska rótgrónu heimkynni þeirra og vinsældum í hugttm
fólksins, einkum þess eldra. Enda höfðu þau reynzt fær uni að skapa furðanlega
þróttmikið sönglíf. Runnu þar undir margar stoðir: Fyrst og fremst sönghneigð
fólksins oig svo guðrtekilegar athafnir, messa á hverjum einasta helgum degi'—
eftir því sem „bar að rnessa", annars húslestur; og húslestur á hverju kvöldi,
a. m. k. allan veturinn, og ekki var sönginn látinn vanta. Við húslestra þótti
sjálfsagt, að sem allra flest af heimilisfólkinu tæki þátt í honum. Ég veit ekki,
hvort menn gera scr grein fyrir því, svo sem skyldi, hversu mikið tjón niður-
felling húslestranna veldur söngiðkun fólksins. — Á árúnum 1892 og 1893 skrif-
aði ég upp 50—60 sálmalög. Reyndi ég að taka þau sem allra nákvæmast, eftir
því sent þau voru sungin. En nokkur mismunur var á einstökum lögum eftir
því, hver söng þau, einkum hvað snerti tónafjölda á samstöfu (atkvæði). Hlaut
það svo að vera. þar sem engar voru nótur að bakhjalli. Encla litið svo á, að
hver góðttr söngvari hefði leyfi til að „fegra" lagið og „flúra" það dálitið.
Verður þá líka skiljanlegt, ltvað lögin voru fljót að skapast og taka myndbreyt-
ingum, eftir að almenningur hætti að styðjast við nótur, sent mun hafa verið
löngu áður en Grallarinn kom síðast út (laust fyrir 1780?) og þar til nótnaskrift
hófst aftur um 1860 (Guðjohnsen). En þjóðin var nógu andlega frjó til að deyja
ckki ráðalaus, heldur skapa sér sönglögin sjálf, og trúlega hélt hún við gömlu
grísku tóntegundirnar. Mér finnst þessi þjóðararfur vera okkur harla dýrmætur,
þrunginn af efni oig innra lífi — uppistaðan reynslufull alvara, ívafið trú, von
og traust. Við eigum tæplega völ á betri skuggsjá til að sýna andlegt ástand og
afstöðu þjóðarinnar á þeirn tímtim, er leið hennar lá gegnum hrjóstrug og dimm
jarðgöng, en hún sá þó glampana bæði að baki og fram undan.