Nýjar kvöldvökur - 01.01.1935, Blaðsíða 41

NYTJAJURTIR
35
kvísl og' náskyld. Heimkynni þeirra eru í
Suðaustur-Asíu, Kína og’ Indlöndum og
finnast þar enn ýmsar villtar plöntur af
þessari ættkvísl. Annars hefir fræði-
mönnum reynzt það torvelt, að sundur-
greina þessar tegundir svo að skýrt sé.
Venjulegast er þeim skipt í þrjár deildir,
hverri með mörgum undirtegundum. —
Deildirnar eru: gullepli (Citrus auranti-
um), glóaldin (C. medica) og Mandarín-
epli (C. nobilis). öllum þessum tegundum
er það sameiginlegt, að þær eru tré með
leðurkenndum blöðum og stórum, hvítum
eða rauðleitum blómum. Bæði blöð og
blóm eru ilmsæt og rík af rokgjörnum
olíum, sem af ýmsum tegundunum eru
notuð til ilmvatnaframleiðslu. Hið sama
á sér stað um aldinhýðið. Hinn sterki
ilmur þess og bragð stafar af olíu, sem
skapast í kirtlum, sem eru í því. Aldin-
hýðið er á öllum tegundunum þykkt og
leðurkennt. Aldinin eru ber. Aldinkjötið
er safaríkt og lostætt. Er það vaxið úr
einskonar hárum eða trefjum, sem vaxa
inn úr aldinhýðinu. Aldinin skiptast með
einskonar veggjum í hólf, og liggja fræ-
in eitt í hverju hólfi. Aldin þessi ganga
mjög í verzlun og mikið um allan heim
að kalla. Eru þau notuð bæði hrá, og safi
þeirra í aliskonar svala drykki. Olíurnar
úr aldinhýðinu eru notaðar í krydd, til
lyfja og í ýmsa líkjöra t. d. »Curacao«.
»Súkkat« er búið til úr gullaldinberki.
Gndleplin bárust til Evrópu öndverð-
lega á 15. öld, en höfðu þá verið ræktuð
frá ómunatíð í Austurlöndum. Eru þau
nú ræktuð mjög í Miðjarðarhafslöndun-
um öllum og auk þess í Ameríku, fyrir
ntan heimalönd sín og hitabeltið yfir-
leitt. Þau eru mikil verzlunai-vara víða
nni heim, og er gulleplaættin talin af
mörgum ein hin merkasta aldintrjáaætt
jarðarinnar. Gullepli þau, er til Norður-
landa flytjast, munu mest ræktuð í Mið-
jarðarhafslöndunum.
Glóaldin. Það vita menn fyrst um
ræktun þeirra, að Babyloníumenn höfðu
þau í görðum sínum 4000 árum f. Kr.
Einhver afbrigði þeirra munu hafa bor-
izt til Miðjarðarhafslandanna við ferðir
Alexanders mikla. Sagnir ganga um það,
að sú hafi verið skoðun manna að skiln-
ingstréð góðs og ills í Eden hafi verið
glóaldintré, enda heitir eitt afbrigði
þeirra Paradísa-repli. Glóaldin hafa ekki
að rtiarki borizt til Evrópu fyrr en á 10.
öld eftir Kr., að Arabar höfðu flutt þau
til Gyðinga- og Egiptalands, en frá þeim
löndum munu þau hafa borizt til Evrópu.
Glóaldin eru, sem kunnugt er, allmikið
súrari á bragð en gulleplin, enda er
þeirra ekki neytt hrárra, heldur er safi
þeirra notaður á ýmsa lund. Til dæmis
um hve mikil atvinnugrein glóaldinrækt-
in er víða í Suður-Evrópu má geta þess,
að árið 1912 fluttust glóaldin frá Mess-
inaborg einni saman fyrir nál. 26 mill-
jónir króna.
Mandcvríneplin eru einkum ræktuð í
Austur-Asíii og gefur nafnið hugmynd
um, hve mikils þau eru metin þar, a. m.
k. í Kína. Til Evrópu fluttust þau fyrst
í byrjun 19. aldar, en eru nú ræktuð all-
víða í Suður-Evrópu.
d. Fikjutré (Ficus carica).
Fíkjutréð er af mórberjaxttinni og er
þannig skylt mórviðnmn, sem er undir-
staða silkiræktarinnar, því að lirfa silki-
fiðrildisins lifir á blöðum hans. Til sömu
ættkvíslar og fíkjutréð telst mesti fjöldi
tegunda, en það er langmerkast þeirra
allra. Fíkjan er aldin, sem skapast með
alhnikið öðrum hætti en önnur safaaldin.
Hið æta aldinkjöt er ekki fræhirzlan
heldur blómskipunarleggurinn, Er hann
holur innan og krukkulaga, en blómin
standa innan í krukkunni. Þegar aldinið
þroskast bólgna kmkkuveggimir út og
5*