Nýjar kvöldvökur - 01.04.1956, Síða 10

42 DANSAR N. Kv.
| (r, f r , C T-1 -T—-----------C'“T' -. I.—i~TT
og leikurum á Norðurlöndum, sem komnir
voru af Þýzkalandi eða Frakklandi, léku
og sungu fyrir konungum og öðrum höfð-
ingjum eða á markaðstorgum og kaupstefn-
um, þar sem fjölmenni var fyrir. Islenzkt
skáld, Einar Skúlason af Mýramannaætt,
sem uppi var um miðja 12. öld, kvartar um
það í lausavísu, að sér hafi verið illa laun-
að gott kvæði, er hann flutti Danakonungi,
vegna þess að meir hafi verið í hávegum
hafðir píparar og fiðlarar:
Ekki hlaut af ítrum
Einarr gjafa Sveini
(öld lofar öðlings mildi
æðru styggs) fyr kvæði;
- ' danskr'harri metr dýrra
! (dugir miðlung þat) fiðlur,
ræðr fyi ræsis auði
Rípa-Ulfr, ok pípur.
Elzta heimild um dansa á Norðurlöndum
er þó Jóns saga biskups helga eftir Gunn-
laug munk Leifsson á Þingeyrum (Jón varð
biskup 1106). Þar segir svo: „Leikur sá
yar kær mönnum, áður en hinn heilagi Jón
varð biskup, að kveða skyldi karlmaður til
konu í dans blautleg kvæði og regileg og
kona til karlmanns mansöngsvísur. Þennan
leik lét hann af taka og bannaði sterklega.
Mansöngsvísur vildi hann eigi heyra né
kveða láta, en þó féklc hann því eigi af kom-
ið með öllu.“ Eftir þessu að dæma hefir
dans verið farinn að tíðkast hér á landi
nokkuð um aldamótin 1100.
Áðurnefndir trúðar og leikarar, fiðlarar
og píparar eru manna líklegastir til að hafa
borið dansana til Norðurlanda sunnan úr
heimi. í fyrstu munu þeir hafa tíðkazt ein-
vörðungu með aðli og heldra fólki, en ekki
orðið alþýðueign fyrr en síðar. Kvæðin
hafa mest verið kveðin á skemmtisamkom-
um, en þó hefir einnig verið farið með þau
utan þeirra og þannig hafa þau orðið þátt-
ur í daglegu lífi manna.
Dansarnir ollu byltingu í ljóðagerð
Evrópuþjóða, urðu undirstaða þjóðlegs
skáldskapar, um leið og þeir útrýmdu forn-
um bragreglum og kveðskaparformum víð-
ast hvar nema hér á íslandi. Flestar ger-
manskar þjóðir létu af stuðlasetningu, en
tóku upp endarím, brugðu af gömlum og
stirðlegum bragarháttum og tóku að yrkja
undir hinum léttu, einföldu og látlausu
danskvæðaháttum. Má segja, að ljóðagerð
þessara þjóða húi að þessari byltingu enn
í dag.
II.
í íslenzkri bókmenntasögu skiptast dans-
arnir í tvær greinar: eldri dansa og yngri
dansa. Þótt undarlegt megi virðast, eru ekki
til nema tvö brot af eldri dönsunum, en auk
þess má gera ráð fyrir, að allmikið af við-
lögum yngri dansanna sé fengið úr eldri
dönsum. Eldri dansarnir hafa aðallega ver-
ið tvenns konar: kersknivísur um náungann
og vísur eða stutt kvæði um ástir og ástar-
harma, e. t. v. nokkuð klúryrt, eftir sögu
Jóns biskups að dæma. Elztu dansakvæðin
frönsku voru stutt, ljóðræn og oft trega-
blandin ástakvæði.
Fyrra dæmið, sem til er nú um eldri
dansana og er um leið elzta ferskeytla, sem
til er á íslenzku, var ort árið 1221, er þeir
Loftur biskupsson og Sæmundur Jónsson
(Loftssonar) í Odda flýðu fjandskap Þor-
valds Gissurarsonar í Hruna eftir fall
Bjarnar Breiðbælings, sonar hans, Loftur
til Vestmannaeyja, en Sæmundur á Þórs-
mork. Vísan er svona:
Loptr er í Eyjum,
bítr lunda hein;