Nýjar kvöldvökur - 01.04.1956, Side 23

N. Kv.
TYRKIR OG UNGVERJAR
55
ið til uppreisnar 1820—21 og upp úr því
hófst frelsisstríð Grikkja. Var barizt um
allt landið af mikilli grimmd. Margir frels-
isvinir frá Englandi og Frakklandi gengu
sem sjálfboðaliðar í her Grikkja og börð-
ust með þeim. Frægðarljómi Grikkja til
forna fór aftur að lýsa í Evrópu. Enska
stórskáldið Byron lávarður fór til Grikk-
lands til að gerast samherji og ráðgjafi
hinna grísku uppreisnarmanna. Hann dó í
Grikklandi 1824, en dauði hans vakti sam-
úð alls hins menntaða heims. Margir af
konungum og stjórnmálamönnum Vestur-
landa vildu veita Grikkjum lið, en úr því
varð þó ekki vegna þess að Metternich
fursti, kanslari í Austurríki, aðalleiðtogi
helga sambandsins svo kallaða, barðist á
móti því. En hann var átrúnaðargoð allra
fursta, konunga og keisara í Evrópu í þá
daga. Hann sagði, að Grikkir væru rétt-
aræpir uppreisnarmenn á móti soldáni.
Tyrkjasoldán, drottinn hinna rétttrúuðu, gat
ekki *bælt uppreisnina á Grikklandi niður
og fékk hjálp bjá lénsmanni sínum, jarlin-
um í Egyptalandi. Egypskur her og floti
herjaði síðan með báli og brandi á eyjar og
strendur Grikklands undir forustu Ibra-
hims illa, er síðar varð jarl í Egyptalandi.
Þau hryðjuverk, sem hann lét vinna urðu
þess valdandi, að Frakkar, Englendingar og
Rússar neyddust til að veita Grikkjum lið.
Þeir veittu atlögu að herflota Tyrkja og Eg-
ypta og gereyddu honum við Navaríno
1827. Litlu síðar sögðu Rússar Tyrkjum
stríð á hendur. Árið 1829 neyddust Tyrkir
til að semja frið. Rússar fengu landamæra-
héruð nokkur bæði í Evrópu og Asíu og
Mið- og Suður-Grikkland og grísku smá-
eyjarnar voru sameinuð í eitt ríki alveg ó-
háð Tyrkjum og sem nokkru seinna varð
konungsríkið Grikkland. Tyrkir héldu þó
norður-grísku héruðunum: Þessalíu, Epír-
us, Makedóníu og eyjunni Krít.
Eftir þetta voru stöðugar uppreisnir og
óeirðir í löndum Tyrkja, einkum voru Eg-
yptar mjög erfiðir og varð soldán að fá að-
stoð stórveldanna til að bæla niður upp-
reisn Egyptalands, en þó var það svo, að
Egyptajarl losaði sig smátt og smátt alveg
undan yfirráðum Tyrkja, en áhrif Englend-
inga í Tyrklandi jukust stöðugt meir og
meir. Nikulás I. Rússakeisari var á þeirri
skoðun, að dagar Tyrkjans í Evrópu væru
brátt taldir. Hann ákvað því að gera endi
á lífi sjúka mannsins við Sæviðarsund. Ár-
ið 1853 fór hann með her á hendur Tyrkj-
um, en Tyrkir vörðust hraustlega. Bretar og
Frakkar veittu þeim lið og settu her á land
á Krímskaga. (Þetta stríð var kallað Krím-
stríðið.) Var varizt þar til 1856, en þá urðu
Rússar að semja frið. Þeir urðu að sleppa
öllum landakröfum á hendur Tyrkjum, en
kristnu smáfurstadæmin í Tyrklandi, Ser-
bía og Montenegro, fengu aukið sjálfstæði,
og rúmensku Dónárfurstadæmin Moldá og
Vallakía voru sameinuð í eitt ríki, sem síð-
ar tók upp nafnið furstadæmið Rúmenía.
Tyrkjasoldán lofaði þegnum sínum mikl-
um umbótum og framförum, en efndirnar
urðu harla litlar. Olgan í hinum kristnu
r
skattlöndum magnaðist. Arið 1875 gerðu
hinir kristnu íbúar Bosníu uppreisn og
skömmu síðar Búlgarar. Furstarnir í Ser-
bíu og Montenegro sögðu soldáni upp trú og
hollustu, og að lokum sendu Rússar her á
hendur Tyrkjum árið 1877. Rúmenar gengu
í lið með Rússum. Var einkum barizt í
Búlgaríu. Var einkanlega barizt við Plevna
og í Sjipkaskarði. Voru Tyrkir ofurliði
bornir, og 1878 urðu þeir að semja frið.
Englendingar miðluðu málum, svo að frið-
arskilmálarnir voru ekki svo harðir sem til
hafði verið ætlazt að hálfu Rússa, þó urðu