Sjómannadagsblaðið - 01.06.1994, Blaðsíða 25

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
23
Séra Oddur V. Gíslason og
brautryðjandastarf hans
Hann skildi á undan öðrum þörfina fyrir samtök íslenskra sjómanna og kom
fyrstur auga á hvílík nauðsyn var á úrbótum í öryggismálum á sjó
Fyrir einni öld eða sama árið
og hásetar á þilskipum í
Reykjavík stofnuðu ,,Bár-
una,“ sem hér hefur verið greint
frá, hvarf af Iandi brott til Vestur-
heims séra Oddur V. Gíslason í
Grindavík. Það er táknrænt að
hann hverfur af sjónarsviðinu um
Ieið og fyrstu sjómannafélögin, Ald-
an og Báran, líta dagsins ljós - en
það hafði verið ein hans heitasta
ósk að slík samtök kæmust á fót.
Starf hans fram til þess tíma hafði
enda verið líkt og undirbúningur að
tilurð þeirra. Enginn maður hafði
sem hann látið sig hagsmunamál
sjómanna meira varða og þá ekki
síst öryggismálin. En hann háði
sína baráttu einsamall, ferðaðist
milli verstöðva að kenna mönnum
og áminna þá og ritaði og gaf út af
litlum efnum mikilsverða fræðslu-
bæklinga fyrir sjómenn. Lítillega er á
þátt Odds minnst í frásögninni af
Bárunni hér að framan, en okkur
finnst vel fara á að segja hér nokkru
ítarlegar frá ferli þessa einstæða
manns.
Oddur Vigfús Gíslason fæddist í
Reykjavík 8. apríl 1836 og voru for-
eldrar hans Gísli Jónsson snikkari og
kona hans Rósa Grímsdóttir. Bjó fjöl-
skyldan í húsi við Bröttugötu sem
löngum var kallað Rósuhús eftir móð-
ur Odds, en hún var orðlagður skör-
ungur og er talið að Oddur hafi þegið
áræði sitt og skapstyrk í arf frá henni.
Oddur var einbimi, en þar sem hann
þótti snemma bera af jafnöldrum um
gáfur og andlegan þroska var hann
settur til mennta, sem var sjaldgæft
um almúgabörn á þeirri tíð. Hann varð
stúdent árið 1858 og kandidat frá
Prestaskólanum tveimur árum síðar.
En einnig hneigðist hugur hans að
náttúrufræðilegum efnum og gaf hann
sig talsvert næstu árin að námaleit og
Oddur V. Gíslason. Hann hóffyrstur
kyndil baráttunnar fyrir samtökum sjó-
manna og öryggismálum þeirra og var
langt á undan samtíö sinni.
öðrum náttúrurannsóknum. Þá var hann
mörg sumur fylgdarmaður Englendinga
og fékk við það náin kynni af þeirri
þjóð. Á vetmm stundaði hann kennslu.
Brúðarránið
Skapfesta þessa unga manns vakti
þjóðarathygli nokkru eftir að hann
lauk prófinu frá Prestaskólanum, en
þá var honum af biskupi og stiftsyfir-
völdunum skipað að fara norður til
Grímseyjar og gegna þar prestsemb-
ætti. Þótti óhætt að skikka þennan
ungling, nýkominn frá prófborðinu, til
þessa, en enginn prestlærður maður
hafði um hríð fengist til að þjóna söfn-
uði á svo afskekktum stað. En Oddur
neitaði að hlýða þessari skipun og
þóttu það fádæmi mikil af snauðum
og ættlausum manni að ganga þannig
í berhögg við vilja yfirvaldanna. Mál-
ið kom fyrir konung og alþingi, en
lauk svo að Oddur hafði sitt fram og
var fellt úr lögum að beita mætti slíku
þvingunarvaldi. Var enda allur al-
menningur á hans bandi.
Enn frægari varð Oddur þó af öðru
máli. Hann hafði lagt hug á á Önnu
dóttur Vilhjálms Hákonarsonar í Kjör-
vogi í Höfnum, sem kallaður var
„hinn ríki.“ Vilhjálmur neitaði honum
um hönd stúlkunnar og gerði Oddur
sér lítið fyrir, sótti stúlkuna að Kjör-
vogi að næturlagi er allir heimamenn
voru í fastasvefni og sigldi með hana
til Reykjavíkur á teinæringi sem hann
átti. Þetta brúðarrán hans varð lands-
frægt, en eftir talsvert málastapp varð
Vilhjálmur bóndi að láta undan og
héldu þau Anna Vilhjálmsdóttir brúð-
kaup sitt á gamlaárskvöld 1870. Hefur
það ekki verið neinn miðlungsmaður
sem sýndi slíkt áræði við að koma
fram ásetningi sínum.
F ramfarahugur
Odds og vinsældir
Sjómennska og útvegur varð Oddi
snemma hugleikinn og í stað þess að
fara og þjóna Grímseyingum sem
prestur lagði hann nú leið sína til Eng-
lands. Var tilgangurinn að nema þar
nýjar og betri aðferðir við bræðslu
lifrar og eftir heimkomuna reisti hann
sér lýsisbræðsluhús með fullkomnari
tækjum en áður höfðu þekkst. Hafði
hann þessa lýsisbræðslu með höndum
næstu árin og náði starfræksla hans
um öll Suðurnes. Fékk framleiðslan
brátt mikið orð á sig sem best má
marka af því að árið 1866 hlaut hann
franskan heiðurspening fyrir þorska-
lýsi til lækninga. Hafði Oddur sent
sýnishorn þess á heimssýningu sem
haldin var í Bologne-sur-Mer og hefur
það mátt teljast athyglisverð fram-
takssemi í þá daga.