Sjómannadagsblaðið - 01.06.1994, Blaðsíða 68

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
66
„Sjómennskan er atvinna sem
bæði kynin hafa og geta stundað“
- segir Þórunn Magnúsdóttir sagnfræðingur, sem rannsakað
hefur sjósókn kvenna að fornu og nýju
Þórunn Magnúsdóttir sagnfræðingur: „Arin eftir 1970 voru toppurinn í sjósókn
kvenna hérlendis. “ (Ljósm.: Sjómannadagsblaðið / Björn Pálsson).
egar sjómenn og sjósókn ber
á góma er það sjaldnar að
okkur detta konur í hug í því
sambandi. Konurnar sjáum við
vanalega í hlutverki sjómannskon-
unnar sem bíður eftir að skip
manns síns snúi heim af hafi og á
erfiðar vökunætur þegar hún veit
hann og skipsfélaga hans eru í ill-
viðrum á Qarlægum miðum. En
þótt hlutverk sjómannskonunnar sé
merkt og lofað að makleikum við
hátíðleg tilefni, þá eru það ekki
konur sjómanna sem hér á eftir
verður rætt um. Heldur fjöllum við
hér um konur sem sótt hafa og
stundað sjó - sumar mikinn hluta
ævinnar - og eru svo miklu fleiri en
flesta grunar.
Þátt kvenna í sjósókn á Islandi hefur
Þórunn Magnúsdóttir sagnfræðingur
rannsakað og ritað tvær merkar bækur
um efnið, „Sjósókn sunnlenskra
kvenna frá verstöðvum í Árnessýslu
1697-1980“ og „Sjókonur á íslandi
1891-1981“ og er að finna nafnatal
um sjókonur í þeirri síðarnefndu. Þar
sem við ætlum sjókonum talsverðan
hlut í Sjómannadagsblaðinu í ár, lá
beint við að fara þess á leit við Þór-
unni að hún segði okkur nokkuð af
ýmsu því markverðasta sem hún hefur
orðið vísari og varð hún vel við bón
okkar. Fyrst spyrjum við hana hvenær
hún viti sjósóknar kvenna fyrst getið í
heimildum.
„Af heimildum virðist Ijóst að það
fólk sem var á góðum aldri og starfaði
að búrekstri þeirra sem skip áttu hafi
stundað sjósókn og fiskveiðar eftir
getu án tillits til kynferðis. Þótt ekki sé
hægt að taka fyrri alda rit sem nútíma
sagnfræði, þá er þó alltaf einhver fótur
fyrir því sem sett er fram í þessum
sögum. Sem dæmi má nefna frásögn-
ina í Landnámu þar sem rætt er um
Garðar Svavarsson og skipshöfn hans.
Þar segir að á íslandi hafi orðið eftir
einn manna hans og með honum am-
bátt og þræll. Hvað sem þjóðarmetn-
aði líður þá sé ég ekki betur en að ef
við eigum að festa trúnað á söguna af
landnámi Ingólfs, þá getum við eins
lagt trúnað á þessa sögn. Samkvæmt
henni er þá þessi ófrjálsa kona fyrsta
húsfreyjan í landinu. Þetta fólk stund-
aði síðan fiskveiðar úr Náttfaravík.
í framhaldi koma svo ýmsar upplýs-
ingar um konur sem stunduðu sjó-
sókn, eins og í Gísla sögu Súrssonar.
Þar er getið um konu sem rær til fiskj-
ar og fleiri dæmi mætti rekja. Þessar
ófrjálsu konur og síðar griðkonur
ýmsar eru þó vitaskuld ekki nafn-
greindar fremur en venja var þegar
alþýðufólks var getið í heimildum.“
Þuríði virtust
flestir sjómenn þekkja
„En síðar koma til sögu konur er
lögðu stund á sjómennsku sem verða
nafnkenndar, og þegar ég fór fyrst að
fást við rannsóknir á sjósókn kvenna
var viðkvæðið gjarna: „Nei, konur
hafa ekki verið til sjós - nema Þuríð-
ur!“ Nafn Þuríðar formanns virtust
flestir sjómenn þekkja. En færri
þekktu samt það mikið til sögu hennar
að þeir vissu að hún hafði oft konur í
sinni skipshöfn og mannaði sex
manna far sitt stundum með konum
einum.
Önnur er sú kona sem vitað er að
var formaður og stundaði sjó, en hún
var Halldóra Ólafsdóttir (f. 1733) sem
hafði viðurnefnið ,,klumbufótur“ eða
„bægifótur“. Hennar hefur Játvarður
Jökull Júlíusson getið í einni af bók-
um sínum og segir þar að hún hafi þótt
góður formaður og leiðbeinandi og
holl sinni skipshöfn. Segir hann að
hún hafi verið orðlögð fyrir röskleika
og dugnað, en hún var formaður í
Oddbjarnarskeri og víðar. Hún var
aflasæl í besta lagi og rómaður for-