Sjómannadagsblaðið - 01.06.1994, Blaðsíða 92

SJÓMAN NADAGSBLAÐIÐ
90
Guðmundur Gíslason Hagalín:
A verði um gullkistuna
Frásögn af viðskiptum varðbátsins Faxaborgar við rússneska veiðiflotann árið 1949
Eftirfarandi grein ritaði Guð-
mundur Gíslason Hagalín
rithöfundur á sjötta ára-
tugnum eftir frásögn Garðars Páls-
sonar skipherra. Hér segir frá ævin-
týralegum viðskiptum varðbátsins
„Faxaborgar“ við erlend veiðiskip,
einkum rússnesk, nokkru eftir
styrjöldina eða árið 1949. Ekki
kemur að sök að greinin ber nokkur
merki þess tíma er hún var rituð og
mun lesendur undra hver afrek hin
fáu og smáu varðskip Islendinga
fengu unnið á þessum tíma sem svo
oft síðar.
Mikið má, ef vel vill.
Sumarið 1949 var vélbáturinn Faxa-
borg leigður ríkinu til landhelgis-
gæslu. Bátur þessi var nýlegur, var
einn af þeim, sem Islendingar létu
smíða í Svíþjóð í lok styrjaldarinnar.
Hann er rúmar hundrað smálestir, og
hámarkshraði hans var níu mílur.
Skipherra var Þórarinn Björnsson.
Hann er fæddur á Þverá í Hallárdal
árið 1903, lauk farmanna- og eimvéla-
prófi við stýrimannaskólann 1924.
Hann hefur verið í þjónustu landhelg-
isgæslunnar síðan árið 1926 og er nú
skipherra á varðskipinu Ægi. Hann er
ágætur sjómaður og yfirmaður og hef-
ur tekið fjölda skipa í landhelgi, áður
fyrrum við mjög frumstæð skilyrði.
Fyrsti stýrimaður var Garðar Pálsson -
og annar Þórarinn Gunnlaugsson. Þá
voru og á skipinu tveir vélstjórar, þrír
hásetar og matsveinn - eða alls níu
manns.
I byrjun septembermánaðar var
Faxaborg send til gæslu við Norðaust-
urland. Tók hún þar við gæslunni af
varðskipinu Ægi. Tíðarfar var gott, oft
logn og hiti, og var fjöldi skipa við
síldveiði á svæðinu frá Langanesi og
suður fyrir Vopnafjörð. Hélt Faxa-
borgin sig mest á þessu svæði og hafði
gát á erlendum síldveiðiskipum. Hinn
níunda september kom hún að þremur
Varðbáturinn Faxaborg.
erlendum skipum innan við fiskveiða-
takmörkin hjá Digranesi, sunnan
Bakkafjarðar. Var eitt þeirra spænskt
og tvö norsk. Voru skipshafnirnar að
bæta net sín. Islensk lög mæla þannig
fyrir, að erlend veiðiskip megi aðeins
halda sig inni í landhelgi, ef þau flýja
í var vegna ofviðris, þurfa að gera við
bilanir, afla sér vista eða leita læknis,
og er erlendum skipshöfnum með öllu
óheimilt að vinna innan landhelginnar
að verkun afla eða viðgerð veiðar-
færa. Skipstjórum skipanna var veitt
áminning, og fóru þau síðan út fyrir
fiskveiðatakmörkin.
Rússar höfðu hafið síldveiðar á Is-
landsmiðum, þegar hér var komið.
Tvö móðurskip voru þarna á veiði-
svæðinu og fjöldi veiðiskipa. Annað
móðurskipið var tíu þúsund smálestir
og hitt sex þúsund. Veiðiskipin voru
um tvö hundruð smálestir, og voru
þau knúin mótorvélum.
Að kvöldi þess tíunda hélt Faxa-
borgin norður yfir Bakkafjarðarflóann
og upp undir Langanesið. Þegar þang-
að kom, sáu skipverjar, að hið minna
móðurskip Rússanna kom út með nes-
inu, allnærri landi. Það hafði nótabát í
togi. Fyrsti stýrimaður á Faxaborg var
á verði, en skipherra var vakandi.
Stýrimaður tilkynnti honum þegar,
hvað í efni væri, og var síðan hringt á
fulla ferð og allir skipverjar kvaddir á
þiljur. Þegar varðskipin koma að
veiðiskipi, sem talið er í landhelgi er
staður skipsins merktur þannig, að
skotið er út stóru dufli, sem á er veifa.
Duflinu er lagt við dreka, sem við er
festur bútur af hlekkjafesti, en niður-
staðan er lipur stálvír. Nú var þetta
dufl haft til reiðu, og skipsbáturinn
losaður úr tengslum. Síðan gekk einn
hásetinn, Jóhann Andrésson, sem nú
er bátsmaður á varðskipinu Þór, fram í
stafn, svipti hlífðardúknum af fall-
byssunni og setti í hana púðurhylki.
Þá er varðbáturinn átti skammt ófar-
ið að móðurskipinu, var hleypt af
byssunni. Ferlíkið rússneska lét sem
ekkert væri, hélt áfram för sinni og
sýndi engin merki þess, að skipstjóri
hefði skilið, hvað um væri að vera.
Var þá skotið öðru sinni, og nú brá svo
við, að móðurskipið nam staðar. Varð-
báturinn stansaði ekki fyrr en hann