Eimreiðin - 01.10.1926, Síða 110

382 RITSJÁ EIMREIÐIN
um uarðveizlu fornbókmentanna undir 16. aldar mönnum, værum vér
sannarlega illa farnir.
Nú má hiklaust gera ráð fyrir að eitthvað töluvert af 16. aldar hand-
ritum hafi glatazt, en líhlega stendur hún þó í því efni þeim mun betur
að vígi en 15. öld sem hún er nær þeim límum, þegar menn tóku aÖ
safna handrifum í bókhlöður til geymslu um aldur og ævi. Hið gamla f°r
að jafnaði fyr forðgörðum en hið unga, og þetta atriði gerir því öHu
heldur að auka á mismun aldanna en draga úr honum. Ekkert er heldur
um það kunnugt, að bókfell væri torgætara á 16. öld en fyr hafði verið,
og víst er það, að 16. aldar menn höfðu efni á því að skrifa upp mesta
fjölda lögbókarhandrita. Hér virðast engin ráð til að hafa nein undan-
brögð. Vér verðum að viðurkenna, að áhuginn fyrir fornbókmentum þi°®'
arinnar var í hnignun, og að 16. aldar menn Iétu þær sig miklu minna
varða en forfeður þeirra gerðu. Þeir nentu ekki að Ieggja það í s°*'
urnar að skrifa þær eða láta skrifa upp, nema að einhverju litlu leyt'-
Ástæðurnar skal hér eigi reynt að rekja, enda yrði það getgátur einar,
en staðreyndin stendur.
En gömlu handritin voru geymd í landinu, og þau voru lesin jafnt sem
áður, þó að fá ný bættist við, mun verða svarað. Þetta er líka sjálfsas'
rétt Því skal fúslega trúað, að einnig 16. aldar menn hafi lesið sögur, °S
hlýtt með athygli á það sem hátt var lesið, enda ýmislegt til vitnis um að
svo hafi verið. En alt um það er torvelt að ímynda sér, að yfirgripsmikd
þekking á fornbókmentunum hafi verið almenn, fyrst og fremst af þm a^
bókakostur var af svo skornum skamti, að hvergi nærri gat fullnæg* a^rl
þjóðinni. Vér getum tekið nálega hvaða fornrit sem er til dæmis. Menn
vita til þriggja skinnbóka að segja, sem Gísla saga Súrssonar hefur staðið
á, og þó að fleiri handrit hennar hafi tvímælalaust verið til í fyrndmn',
er alls óvíst, hvort þau hafa ekki öll verið glötuð fyrjr 1500. Vér getum
tvöfaldað töluna til vonar og vara, og gert ráð fyrir að Gísla saga hafi
verið til í sex stöðum á 16. öld, en auðsætt virðist fyrir því, að þekkinS
á henni gat ekki náð til nema tiltölulega fárra manna. Sennilega eru ^
lendingar núna eilthvað helmingi fleiri en á siðaskiftaöld, en ekki myn^1
sú bók talin víðkunn á vorum dögum, er að eins væri til í tólf eintök
um. Og Gísla saga er ekkert einsdæmi. Sumar sögur, svo sem Esla °®
Njála, hafa verið nokkuru betur staddar, ýmsar svipað, en Ófáar enn Þa
ver. Óvíst er t. d., hvort til hefur verið á 16. öld nema eitt handril a
Heiðarvíga sögu, Gull-Þóris sögu og nokkurum sögum öðrum. Þeir sem
víða voru kunnugir, og svo mikið áttu undir sér, að bókahirzlur efna