Eimreiðin - 01.04.1937, Page 52

172
SJÁLFSTÆÐI ÍSLANDS OG SAMBANDSLÖGIN eimreiðiN
og löggjafarvald þess átti engin ráð að liafa j'íir. Alþingi
1871 mótmælti þessum lögum, en það kom fyrir ekki — og
voru þau síðan lengi undirstaðan undir stjórnarfarinu, og á
þeim var reist stjórnarskráin, sem konungur »setti« landinu
1874 (5. jan.); hún greindi sig einnig sem »stjórndrslcrá utn
hin sérstöku málefnin Jslands. Eigi liafði Alþingi samþjdvt þá
stjórnarskrá, en við henni var tekið, enda svo talið við 1000
ára hátíðina það ár (1874), að konungur hefði »geíið« land-
inu þessa »frelsisskrá«, sem skáldin kölluðu; það var Krist-
ján IX., sem þá sótti þjóðina heim, fyrstur konunga landsins.
Á þennan hátt afsalaði konungur sér einvaldi hér, i þeim
stjórnarmálum, sem stjórnarskráin náði til.
Með stjórnarskrá þessari var það nú ákvarðað (líkt og'
reglan var þá í slíkum lögum hjá þeim þjóðum, er »lýðfrelsi<(
svokallað áttu að öðlast), að löggjafarvaldið í þessum sérmál'
um væri hjá konungi og Alþingi í sameiningu, framkvœmdar-
valdið lijá konungi (og hans emhættismönnum) og dómsvaldið
hjá (sérstökum) dómendum. En ráðuneyti fyrir ísland var sett i
Kaupmannahöfn, aðallega í sambandi við dómsmálaráðuneytiO
danska, og hafði Alþingi engin afskifti af því. Æðsti dómstóll
fyrir ísland var einnig í Danmörku áfram, sem sé hæstiréttur
Dana. Og loks voru hin nefndu »sérmál«, eða lagasetningur
Alþingis um þau, horin undir konung, er til þess kom, 1
ríkisráði Dana, og varð um það seinna mikil og ströng deila,
er hélzl alla tíð fram á fyrstu tugi þessarar aldar (»ríkisráðs-
þrætan«, sem sjálfsagt er enn i minnum ýmsra). Og jafnvel
ekki livað sízl eftir að ísland fékk sérstakan (íslenzkan) ráð'
herra, húsettan hér heima, með stjórnlagabreylingunum I'”1
1908 (3. okt.), harðnaði þessi deila, því að nú var þar ber-
um orðum ákveðið, að ráðherrann skyldi fara með mál voi
á konungsfund, er við ætti, og bera þau þar (í Kaupmanna-
höfn) upp »í ríkisráði«. — Olli þelta um hríð ílokkadráttuUi
í landi og ýmsu stjórnmála-fári.
Þótt stjórnlagabreyling ætti sér stað, var því þó ekki að
neinu riftað, að hin »sameiginlegu mál«, öll mál úl á við,
voru áfram á valdi og vegum Dana, og lárið með þau seiu
dönsk mál samskonar. ísland kom þá eigi fram neinsstaðai
úti í frá sem sérstakur aðili í viðskiftum við önnur rík1-