Tímarit lögfræðinga - 01.10.1975, Blaðsíða 19

unarhúsvinna, einfalt fangelsi, fangelsi við venjulegt fangaviðurværi,
fangelsi við vatn og brauð og ríkisfangelsi.
Eftir því sem öll aðbúð hefur verið bætt í fangelsum og viðhorf gagn-
vart þeim hafa breytzt hefur dregið úr þýðingu varðhalds sem sjálf-
stæðrar refsitegundar. Má ætla, að hún hverfi úr lögum fyrr eða síð-
ar. Hefur það þegar verið afnumið í sænskum rétti.
1 stað fyrri fjölbreytni refsitegunda hefur í seinni tíð verið gefinn
kostur á nýjum og frjálslegri afplánunarháttum, m.a. með meira eða
minna opnum fangelsisstofnunum og lausn úr refsivist með skilyrð-
um. Einnig eru komnar til skjalanna á síðari ái’atugum ný viðurlög,
sem eiga að koma í stað refsinga, svo sem skilorðsbundnir dómar,
sem einkum er beitt við unga brotamenn og þá, sem brjóta af sér í
fyrsta skipti, öryggisgæzla, sem andlega vanheilir brotamenn eru látn-
ir sæta, ef af þeim þykir stafa hætta, sérstakar öryggisráðstafanir
sem ætlaðar eru síbrotamönnum, og hælisvistun fyrir drykkjusjúka
afbrotamenn.
III. Tillit til sérþarfa og markmið refsinga.
Allt fram á miðja 19. öld var lítið tillit til þess tekið, hvernig hátt-
að var persónulegum högum og andlegu ástandi sakborninga. Leiðar-
ljós dómstóla var afbrotið og sú refsing, sem var talin í sem beztu
samræmi við brotið. Yfirlýst markmið refsingar var kannski umfram
allt það að vera öðrum til varnaðar, en jafnframt gætti endurgjalds-
og hefndarsjónarmiða, eins og á öllum tímum. Slík sjónarmið hafa
ekki verið upprætt og verða það tæpast, þótt þau séu nú sett í fág-
aðri búning að því leyti sem þau eru viðurkennd af hálfu þjóðfélags-
ins. Að sjálfsögðu gætti og þess viðhorfs, að refsing ætti að vera sak-
borningi sjálfum til varnaðar í framtíðinni og jafnvel til betrunar.
Þegar kom fram á síðari hluta 19. aldar, vöknuðu nýjar hræringar úti
í álfu. Vísindamenn tóku að gera rannsóknir á afbrotamönnum í
ljósi náttúruvísindalegra aðferða. Þótt margt í þeirri viðleitni hafi
nú lítið fræðilégt gildi sem könnun á orsökum afbrota, varð hún til
góðs að öðru leyti. Afbrotamaðurinn var dreginn fram á sjónarsvið-
ið sem einstaklingur. Hann varð aðalviðfangsefnið í stað afbrotsins
áður. Stefnubreyting þessi hafði að mörgu leyti heillavænleg áhrif á
þróun refsiréttar á síðari hluta aldarinnar og fyrstu áratugum 20.
aldar. Vakin var nú athygli á einstaklingseinkennum og sérþörfum
hvers brotamanns og bent á nauðsyn þess að taka hæfilegt tillit til
þeirra, ef árangur ætti að nást í þeirri viðleitni að bæta hina brot-
légu og laga þá að umhverfi sínu og þörfum þjóðfélagsins. Tekin var
65