Tímarit lögfræðinga - 01.10.1975, Page 29

um lögum fram til þessa. Víðast hvar hefur svo skipazt, að refsimörk
einstakra refsiheimilda hafa verið rýmkuð. Verður það bæði rakið til
almennrar stefnu gagnvart dómstólum svo og til þess, að í stað frem-
ur ítarlegra og sérhæfðra refsiákvæða hafa smám saman komið al-
mennari og rýmri brotalýsingar. Er dómstólum og fræðimönnum
stundum að öllu leyti látið eftir að draga fram og skýra einstök atriði
efnislýsingar, einkum þegar löng hefð er komin á framkvæmd ákvæð-
isins, eins og t.d. um þjófnað.
VI. Samspil refsinga og skaðabóta.
Ekki hafa verið athuguð sem skyldi tengsl eða samspil refsinga og
skaðabóta. Vikið var að þessum viðurlagategundum hér að framan
og ólíkum skilyrðum fyrir því, að þeim verði beitt. Að öðru leyti er það
einkum tvennt, sem á milli skilur: Bætur renna til tjónþola, en sektir
til ríkissjóðs eða annarra opinberra sjóða. Bætur eru háðar því til-
viljunarkennda atviki, hvort tjón hlýzt af verki, en refsing er fyrst og
fremst miðuð við verknaðinn sem slíkan, þótt afleiðingarnar geti
einnig skipt máli um refsiákvörðun. Algerigast er, að hvort tveggja
megi dæma, refsingu og skaðabætur, ef unnið er refsivert verk, sem
hefur tjón í för með sér. Hins vegar er það oft talin fullnægjandi
vernd fyrir hagsmuni, að skerðing á þeim varði eingöngu bótum, t.d.
samningsrof yfirleitt. Er þá ekki veitt heimild til þess í lögum að
refsa fyrir slíka skerðingu. Vitanlega er það athugunarefni, hvort
ekki megi í ríkari mæli láta við önnur hvor viðurlögin sitja, refsingu
eða skaðabætur. Er það og mikilvægt sjónarmið að steypa ekki saman
fleiri viðurlögum en þörf er á til verndar hagsmunum. Vandmetið er,
hvor hafi sterkari varnaðaráhrif almennt séð, refsingar eða skaða-
bætur. Vafalaust er, að hvor um sig geta gegnt mikilvægu varnaðar-
hlutverki, og þau geta styrkt varnaðaráhrif hvor annarra. Varnaðar-
áhrif skaðabóta geta þó orðið takmörkuð gagnvart eignalausum
manni, sem unnið hefur spjöll á líkama manns eða eignum og færist
undan að bæta tjón sitt. Bótakrafan er þar lítils virði. Væntanlega
hefur refsingin mest að segja, þegar atvikum er þannig háttað. Hins
vegar getur bótaábyrgð orðið mun þungbærari en refsing, t.d. ef
maður hefur ekki afstýrt slysi, þótt hann hefði getað það án þess
að stofna hagsmunum sínum í hættu, eða hann hefur af gáleysi, svo
sem einskærri gleymsku, vanrækt að skrúfa fyrir vatnskrana og
þannig orðið valdur að gífurlegu vatnstjóni í vörugeymsluhúsi. Verða
dómstólar í slíkum tilfellum að hafa svigrúm til að takmarka bóta-
skyldu eða bótafjárhæð við einhver skynsamleg og eðlileg mörk. önn-
ur lausn er sú að beita sektum einvörðungu, enda kunna þær að hafa
75