Tímarit lögfræðinga - 01.10.1975, Blaðsíða 30

eins mikil og a.m.k. almennari varnaðaráhrif en skaðabætur geta haft
í slíkum dæmum. Þessu tengist auðvitað spurningin um vernd tjón-
þola. Sé um afbrot að ræða, er varðar sektum, hefur sú lausn verið
orðuð að leggja sektir í sameiginlegan bótasjóð, er síðan greiði tjón-
þolum eftir ákveðnum reglum. Ýmsar aðrar hugmyndir hafa verið
ræddar til verndar þeim, sem misgert er við. Jafnframt má leggja
áherzlu á auknar afbrotavarnir af hálfu einstaklinganna sjálfra. Mörg
þeirra húsa og íbúða, sem stolið er úr, eru skilin eftir opin og mann-
laus, bifreiðar eru skildar eftir opnar og jafnvel með lykil í kveikju-
lásnum o. s. frv. Á kæruleysi af þessu tagi að hafa áhrif á rétt tjón-
þola? Ekki verður reynt að svara þeirri spurningu hér.
Þegar um er að ræða brot, er hafa fyrst og fremst ófjárhagslegt
tjón í för með sér, er aðstaðan talsvert önnur. Má þar nefna brot
gegn friðhelgi einkalífs, ærumeiðingar, brot gegn höfundarrétti eða
vörumerkjarétti, skírlífisbrot o.fl. Tjónvaldar eru oft fjársterkir aðil-
ar, svo sem fyrirtæki, stéttarfélög, dagblöð eða aðrir fjölmiðlar. Hér
hefur reynslan sýnt, að bótareglur eru of takmarkaðar. Bótaréttur
er oftast bundinn því, að um refsivert brot sé að ræða, og hefur það
stundum leitt til óeðlilegrar niðurstöðu, þegar af gáleysi hefur verið
raskað friðhelgi einkalífs og brotið er því aðeins refsivert, að það sé
ásetningsbrot. I slíku dæmi skortir bótaheimild.
VII. Afbrotahugtakið.
I grein þessari hefur aðallega verið fjallað um þróun viðurlaga-
kerfisins, einkum að því er varðar refsivist og aðrar tegundir frjáls-
ræðissviptingar, og reynt að gefa hugmynd um nokkur þau vanda-
mál, sem nú eru á dagskrá víða um lönd. Ekki verður þó skilið svo
við þetta efni, að ekki sé drepið stuttlega á annað meginsvið refsi-
löggjafarinnar og helztu þróunarmörk þess. Hér er átt við afbrota-
hugtakið. Afbrot er afstætt hugtak, sem fer eftir því, hvað lög-
gjafi hvers lands ákveður á hverjum tíma, hvaða háttsemi skuli af-
brot talin. Allmikill munur getur því orðið á því milli landa, hver af-
brotin eru. Þess ber þó að gæta, að á seinni árum tíðkast æ nánari
samvinna á tilteknum menningarsvæðum eða á alþjóðlegum vettvangi.
Mikið hefur verið unnið að þessum verkefnum hér á Norðurlöndum,
ög hefur verulega þokað í átt til lögeiningar á þessu sviði. Það er
og einkenni löggjafarstarfs nú á dögum, að miklu meira er gert að
því en áður að kanna refsiþörfina, áður en í lagasetningu er ráðizt.
Er þá umfram allt reynt að komast fyrir um það, hvort háttsemi sé
skaðleg fyrir aðra einstaklinga eða þjóðfélagið og þá að hvaða marki.
76