Tímarit lögfræðinga - 01.11.1981, Síða 9

Helmingaskiptareglan
Réttur maka yfir hjúskapareign hins makans (hjúskaparréttur)
kemur fram í helmingaskiptareglunni, en í henni felst, að skírum hjú-
skapareignum hvors maka er skipt til helminga við skipti. Regla þessi
hvílir á gömlum merg og er fyrst og fremst verndarregla fyrir þann
maka, sem minna má sín.
í öllum löndunum gilda frávik frá helmingaskiptareglunni, þegar
skipt er vegna ógildingar á hjúskap. Þess er þó að gæta, að reglur
um ógildingu hjúskapar voru afnumdar úr sænsku hj úskaparlögun-
um 1973.
1 íslensku lögunum eru frávikin á þá leið, að við skipti vegna ógild-
ingar tekur hvort hjóna við óskiptu verðmæti úr hjúskapareign, sem
svarar til þess, sem það flutti í búið, er til hjúskapar var stofnað, og
til þess, sem síðar hefur bætst því vegna gjafar eða arfs, og einnig
andvirði þess, sem það hefur flutt frá séreign sinni til hjúskapareign-
ar sinnai'.7
1 öllum lögunum eru einnig ákvæði, sem heimila maka við skilnað
að taka að óskiptu ýmsa persónulega muni, nauðsynlega búsmuni og
vinnuáhöld.
Helmingaskiptareglan á vel við, þegar skipt er eftir að hjúskapur
hefur staðið í langan tíma. Hún á aftur á móti ekki eins vel við, þegar
skipt er eftir skammvinnan hjúskap. Þess végna hafa komið fram
reglur, sem heimila frekari frávik, þegar sérstaklega stendur á.
Árið 1937 var norskum lögum breytt á þann veg, að dómarinn get-
ur ákveðið, þegar ástæða er til, að skipt skuli samkvæmt þeim regl-
um, sem gilda um skipti vegna ógildingar (svokallað restitusjons-
princip). Þetta á aðallega við, ef hjúskapur hefur verið skammvinnur
og annað hjóna hefur komið með aðaleignina í búið.
Svipaðri reglu, en þó ekki eins víðtækri, var bætt inn í dönsk skipta-
lög 1963 (skævdeling) 8 og í íslensk lög árið 1972.9 Sænsk lagabreyt-
ing í sömu átt var gerð 1973.
Eins og tekið var fram hér að framan, er aðalmunurinn á séreign og
hjúskapareign sá, að séreign kemur ekki til skipta. I dönsku lögin
um stofnun og slit hjúskapar frá 1969 var sett ákvæði, sem heimilar
að dæma maka við skilnað bætur úr séreign, ef sérstakar ásttæður
mæla með því. Þetta er sanngirnisregla, sem helst kemur til greina,
ef hjónabandið hefur staðið í langan tíma, og sett til að tryggja það,
að sá maki, sem ekki á séreignina, verði ekki illa settur. 1 Noregi var
svipuðu ákvæði bætt í lögin 1970.
123