Tímarit lögfræðinga - 01.11.1981, Blaðsíða 38

Þessi ákvæði er að finna i 49. gr. siglingalaga nr. 66/1963, 2. mgr.
51. gr. sjómannalaga nr. 67/1963 og 136. gr. laga nr. 34/1964 um
loftferðir.2 Lækkunarheimildir sigll. og sjóml. eru að heita má sam-
hljóða og heimildin í loftfl. er efnislega á sömu lund þótt orðalag sé
dálítið annað. Lagaheimildunum er einkum ætlað að stuðla að því, að
tekið verði tillit til þess, er aðstæður tjónvalds eru þannig, að honum
sé um megn að greiða tjónið allt eða hluta þess. Er því oft tekið svo
til orða, að sanngirnis- eða velferðarsjónarmið liggi til grundvallar
lagaákvæðum þessum.
Þess eru engin dæmi, að í Hæstarétti hafi reynt á lækkunarheim-
ildir siglingalaga, sjómannalaga eða loftferðalaga varðandi tjón, sem
launþegi veldur í starfi, enda eru slík skaðabótamál gegn launþeg-
um fá, eins og áður greinir. Enn síður hefur Hæstiréttur haft tæki-
færi til að léggja dóm á, hvort beita megi lækkunarreglum nefndra
laga um tilvik, sem þær eiga ekki við samkvæmt orðanna hljóðan.
A.m.k. einu sinni hefur héraðsdómari lækkað bætur úr hendi starfs-
manns með vísun til lækkunarheimildar sjómannalaga, þótt tjónið
hafi á engan hátt verið tengt sjómennsku eða siglingum, sbr. Tímarit
lögfræðinga 1965, bls. 83-4, en þar er dómur þessi rakinn í aðal-
atriðum.
Ekki er einsdæmi, að bótareglu í siglingalögum hafi verið beitt
með lögjöfnun á öðrum sviðum eða að niðurstaða skaðabótamáls hafi
verið látin velta á „meginreglu“ tiltekins ákvæðis siglingalaga, sbr.
t.d. Hrd. 1933, 192, en þar var vísað til reglna siglingalaga um árekstur
skipa og árekstrarreglna loftferðalaga til stuðnings því að skipta sök
vegna bifreiðaárekstrar. Aðrar réglur eldri siglingalaga hafa áreið-
anlega haft áhrif á þróun ólögfestra reglna skaðabótaréttar. Má þar
einkum nefna hina almennu ólögfestu reglu íslensks réttar um ábyrgð
vinnuveitanda vegna skaðaverka starfsmanna hans. Kemur vel til
greina að fleiri siglingalagaákvæðum verði beitt af dómstólum á víð-
ara sviði en þeim var upphaflega markað, enda standi lagarök að öðru
leyti til þess. Hinu má þó ekki gleyma, að margar reglur siglingalaga
eru svo sérstakar, að þeim yrði naumast beitt með lögjöfnun á öðr-
2 Hliðstætt lækkunarákvæði er í 2. mgr. 132. gr. laga nr. 32/1978 um hlutafélög, en
það snertir ekki launþega sérstaklega. Ef ólögráða barn veldur tjóni í starfi sínu,
kemur til athugunar ákvæði 2. mgr. 21. gr. laga nr. 95/1947 um lögræði, sem beitt
hefur verið með lögjöfnun um skaðabótakröfu utan samninga, sbr. Hrd. 1974, 35G.
Sérreglur um heimild til lækkunar skaðabóta, þegar hagsmunir tjónþola eru vá-
tryggðir, eru nokkurs annars eðlis en lækkunarheimildir varðandi launþega, sjá 1.
mgr. 25. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga og 73. gr. umferðarlaga nr.
40/1968.
152