Tímarit lögfræðinga - 01.05.1991, Blaðsíða 7

í enskum og bandarískum rétti skiptir þessi greinarmunur máli, einkum vegna
þeirrar meginreglu, að hlutverk kviðdóms er að skera úr ágreiningi um
staðreyndir, en löglærðra dómara að leysa ágreining um lagaatriði.3 Hér á landi
og í flestum nágrannaríkjunum varðar ekki eins miklu að greina hér á milli,
vegna þess að sami dómari dæmir bæði um lagaatriði og staðreyndir.
Þegar ágreiningur er um skaðabótaskyldu, getur í reynd verið erfitt að draga
skýra markalínu milli lagaatriða og staðreynda, t.d. má deila um, hvort álit
dómara um það hvað tjónvaldi hafi mátt vera ljóst, sé úrlausn um lagaatriði eða
staðreynd, sbr. t.d. HRD 1934 862, ÍD 282 (starfsmönnum við kolakrana mátti
vera ljóst, að samfara vinnu með krananum við nánar tilgreind veðurskilyrði
hlaut að vera allmikil hætta); HRD 1954 549, ÍD 260 (stjórnendur verks máttu
sjá fyrir nokkra slysahættu af því að mjótt bil var á milli kolapalls og palls
vörubifreiðar, sem verkamenn voru að ferma); og HRD 1974 356, D2 14 (10 ára
gömlum dreng mátti vera ljóst, að bogi og ör gátu verið hættuleg leiktæki).
3. HUGTAKIÐ SÖNNUN. BEIN SÖNNUN OG ÓBEIN. LÍKUR
Þegar hugtakinu sönnun er lýst, hefur verið sagt, að tekist hafi að sanna
tiltekna staðreynd eða staðhæfingu um staðreynd, þegar svo góð rök hafi verið
leidd að staðhæfingunni eftir heilbrigðri skynsemi og mannlegri reynslu, að
menn hljóti almennt að líta svo á, að staðhæfingin sé rétt.4
Greina má milli beinnar sönnunar og óbeinnar. Bein sönnun kallast það, er
sönnunargagn varðar beinlínis þá staðreynd, sem sanna á, t.d. er menn horfa á
barn falla í brunn. Óbein sönnun er það, þegar sönnuð staðreynd, ein eða fleiri,
er notuð til að draga þá ályktun, að önnur staðreynd, sem bein sönnun liggur
ekki fyrir um, hljóti samkvæmt mannlegri reynslu að vera eða hafa verið fyrir
hendi. Til dæmis um óbeina sönnun má nefna, að mjög löng hemlaför eftir
bifreið benda almennt til að hún hafi verið á mikilli ferð áður en hemlað var.
Ýmis önnur ummerki á vettvangi tjónsatburðar geta og falið í sér óbeina sönnun
atburða. Ummerkin veita með öðrum orðum líkur eða jafnvel vissu fyrir því að
tilteknir atburðir hafi gerst, sbr. t.d. HRD 1956 731, en þar voru atvik þau, að
gæslumaður farms á vörubifreið hvarf af palli bifreiðarinnar, án þess að
ökumaður yrði þess var. Gæslumaðurinn fannst örendur við þjóðveginn, sem
bifreiðinni var ekið um nokkru áður. Af verksummerkjum þótti mega ráða með
fullri vissu, að lág símalína, sem hékk þvert yfir veginn, hefði svipt manninum af
pallinum og valdið þannig bana hans. Var þetta lagt til grundvallar og sá, sem
ábyrgð bar á vanbúnaði símalínunnar, dæmdur bótaskyldur.
Réttaráhrif beinnar og óbeinnar sönnunar eru þau sömu. í reynd skiptir því
3 Sbr. t.d. Prosser & Keeton, 235 og Fleming, 292 o. áfr.
4 Þór Vilhjálmsson, 45. Sbr. og Alþt. 1935 A, 964.
5