Tímarit lögfræðinga - 01.05.1991, Qupperneq 4

Nú þegar mál héraðsdómstólsins í Reykjavík er komið í farsæla höfn þurfa
íslenskir lögfræðingar að taka höndum saman og leita viðunandi lausnar á
húsnæðismálum Hæstaréttar. Sú vinnuaðstaða sem dómarar við æðsta dómstól
landsins hafa er hvorki dómstólnum né þjóðinni samboðin. Við gerum kröfur
um vönduð vinnubrögð við æðsta dómstól landsins og eigum að leggja honum til
fyrsta flokks aðstöðu.
AÐGANGUR AÐ RÉTTARKERFINU
í lýðræðisþjóðfélagi teljast það grundvallarmannréttindi að geta borið mál sín
undir óháðan dómara. Við setjum okkur flóknar leikreglur sem eiga að tryggja
að réttlætið geti verið fyrir alla og náð til allra. Það er staðreynd að almenningur
getur yfirleitt ekki leitað þessa réttlætis nema með aðstoð lögmanna. Það er
augljóst að aðgangur almennings að réttlætinu er ekki annað en orðin tóm ef
þjónusta lögmanna er svo dýr að þessi sami almenningur telur sig ekki hafa
fjárhagslegt bolmagn til þess að kaupa hana.
En hvað er dýrt og hvað ekki ? I okkar velferðarsamfélagi er mynd fólks af því
hvað teljist dýrt afskaplega óljós vegna áhrifa af ákvörðunum stjórnvalda um
hver greiði kostnaðinn. Flestum finnst tannlæknaþjónusta dýr, m.a. vegna þess
að neytandinn borgar tannlækninum oftast beint, en fæstir telja læknisþjónustu
dýra vegna þess að þeir greiða kostnaðinn með óbeinum hætti. Á sama hátt
hefur fólk afskaplega óljósar hugmyndir um raunverulegan kostnað við mennt-
un og ýmsa menningarstarfsemi sem almenn samstaða er í samfélaginu um að
halda uppi.
Það er staðreynd að útseld vinna lögmanna á íslandi er yfirleitt mun ódýrari
en sambærileg þjónusta starfsbræðra okkar í þeim löndum sem við berum okkur
saman við. Hins vegar hafa lagaheimildir til þess að hið opinbera greiði
lögmannsaðstoð fyrir einstaklinga í öðru en opinberum málum verið mjög
þröngar, ólíkt því sem er t.d. annars staðar á Norðurlöndum. Þá hefur upptaka
virðisaukaskatts haft þau áhrif, að þótt kaup á lögmannsþjónustu hafi almennt
orðið kostnaðarminni fyrir atvinnulífið, vegna frádráttarréttarins í kerfinu, þá
hefur kostnaður einstaklinga af kaupum á lögmannsþjónustu vaxið sem skattin-
um nemur, þar sem einstaklingar njóta ekki frádráttarréttarins.
Það hefur dregist óhæfilega að bregðast við þessurn alvarlegu annmörkum
virðisaukaskattkerfisins. Frumvarp um opinbera réttaraðstoð fyrir einstaklinga
liggur nú fyrir Alþingi. Frumvarpið er vissulega spor í rétta átt, en bæði er enn
óvissa um afdrif þess og eins er ákaflega mörgum spurningum ósvarað um
raunverulegt innihald þess. í reynd mun það ráðast af fjárveitingum til opinberu
réttaraðstoðarinnar hvort hún nær tilgangi sínum.
Gestur Jónsson
2