Tímarit lögfræðinga - 01.05.1991, Blaðsíða 22

Staðreynd telst sönnuð, er svo góð rök hafa verið leidd að henni eftir
heilbrigðri skynsemi og mannlegri reynslu, að menn hljóta almennt að líta svo á,
að staðreyndin sé rétt. Skiptir hér engu máli hvort stuðst er við beina sönnun eða
óbeina (3. kafli).
Dómari metur, hvort atvik, sem um er deilt, séu nægilega sönnuð. Stundum
eru líkur fyrir staðreynd svo miklar, að dómari telur þær veita næga sönnun fyrir
henni. Kemur það oftar fyrir í skaðabótamálum en refsimálum, en í þeim eru
sönnunarkröfur almennt strangari. Nefndir eru nokkrir dómar um óbeina
sönnun í skaðabótamálum (4. kafli).
Nú tekst hvorki með beinni né óbeinni sönnun að sanna það, sem haldið er
fram um staðreyndir í dómsmáli og verður þá dómari að skera úr um hvor
málsaðila skuli bera sönnunarbyrði, þ.e. bera halla af skorti á sönnun.
Eigi er vikið frá þeirri meginreglu, að sönnunarbyrði um sök hvíli á tjónþola,
nema alveg sérstaklega standi á. Það er t.d. gert, þegar stefnda stóð nær að
tryggja sér sönnun um tiltekna staðreynd eða hann á auðveldara með að sanna
staðreyndina. Raktir eru ýmsir dómar, þar sem svo hefur staðið á, m.a. í málum
vegna vinnuslysa, þar sem telja má að sönnunargögn hafi farið forgörðum vegna
vanrækslu vinnuveitanda á að láta rannsaka orsakir slyss (kafli 5.1).
Einnig kemur fyrir, að vikið er frá ströngustu kröfum um að tjónþoli skuli
sanna að orsakatengsl séu milli bótagrundvallar (sakar eða annarra atvika) og
tjóns. Er það einkum gert, þegar sök er sönnuð á stefnda (eða menn, sem hann
ber ábyrgð á) og atvik eru þannig, að sennilegt er, að tjón eins og það, sem um er
að ræða, hafi hlotist af hinni saknæmu hegðun (kafli 5.2).
í kafla 5.3 er getið um sönnunarvanda, sem rís þegar fleiri en einn tjónvaldur
uppfyllir bótaskilyrði að öðru leyti en því, að ósannað er, hvort eða að hve miklu
leyti tjón hefur hlotist af hegðun hvors (hvers) þeirra.
í reynd kann að vera erfitt að draga skýr mörk milli óbeinnar sönnunar og þess
að sönnunarbyrði sé snúið við. Nefnd eru dæmi um það (kafli 5.4).
Sums staðar erlendis er stuðst við svonefnda „res ipsa loquitur“ reglu. Hún er
á þá lund, að líkur eru taldar fyrir sök, þegar tjón hlýst af atvikum, er verða á
umráðasviði stefnda eða manna, sem hann ber ábyrgð á, og þessi atvik ber
venjulega ekki að höndum eða valda a.m.k. ekki tjóni, ef stefndi og menn hans
sýna eðlilega aðgæslu. Fjallað er um nokkra dóma í ljósi sönnunarreglu
þessarar. Niðurstaðan er sú, að þótt stuðst sé við sjónarmið í ætt við regluna í
fáeinum dómum, verði ekki talið, að íslenskir dómstólar hafi slegið neinu föstu
um slíka reglu. Dómar benda heldur ekki til, að í íslenskum skaðabótarétti gildi
almenn sakarlíkindaregla eða regla um löglíkur fyrir sök í einstökum flokkum
bótamála um skaðabætur utan samninga.
Einstök dæmi um að dómari slaki á kröfum um sönnun eða felli sönnunar-
20