Tímarit lögfræðinga - 01.06.1992, Side 39

einstakra lánastofnana og sjóða, en við almenna setta lagareglu er hins vegar
ekki að styðjast, eins og t.d. í Danmörku og Noregi. Þá er þess að geta, að
úrlausnir íslenskra dómstóla um álitaefnið taka ekki að öllu leyti af skarið, og
fræðiskoðanir virðast ekki að öllu leyti í samræmi við dómaframkvæmdina.
Ákvæði af því tagi, sem hér um ræðir, eru algeng í gagnkvæmum samningum,
þar sem tiltekinn aðili fær ákveðin réttindi framseld, en skuldbindur sig
jafnframt til þess að taka við þeim skyldum, sem réttindunum tengjast. Má sem
dæmi nefna fasteignakaup, þar sem ákvæði eru þess efnis í kaupsamningi, að
kaupandi taki að sér greiðslu áhvílandi veðskuldar. Er þá álitaefnið það, hvort
kröfuhafi öðlist við samning seljanda og kaupanda beinan rétt til þess að krefja
kaupanda um greiðslu umræddrar skuldar. Eins er með samninga um sölu skipa
og annars lausafjár, þar sem kaupandinn tekur á sig skyldur til þess að greiða
áhvílandi veðskuldir. Hinu sama gegnir um framsal réttar samkvæmt kaupsamn-
ingi eða farmsamningi, þar sem framsalshafi skuldbindur sig til þess að greiða
kaupverðið eða farmgjaldið og um framsal hlutar í hlutafélagi, þar sem hlutaféð
er ekki að fullu innborgað.
Mun umfjöllunin hér á eftir takmarkast við kaupsamninga um fasteignir, þar
sem kaupandi tekur að sér gagnvart seljanda (veðþola) greiðslu áhvílandi
veðskuldar, en ætla verður, að reglur um skuldayfirtöku í fasteignakaupum veiti
einnig vísbendingu um það, hvernig réttarstaðan er í öðrum samningssambönd-
um en fasteignakaupum, sbr. t.d. Hrd. 1980 1396, sem áður er getið (skipa-
smíðasamningur) og Hrd. 1981 1040, sem nánar verður vikið að hér á eftir, en
þar var um að ræða sölu veðsettrar bifreiðar og yfirtöku kaupanda á áhvílandi
veðskuld.37 Til einföldunar verður upphaflegur skuldari og framseljandi réttar
samkvæmt gagnkvæmum samningi nefndur seljandi, en framsalshafi réttind-
anna, þ.e. sá sem tekið hefur að sér gagnvart seljanda skyldur þær, sem
réttindunum tengjast (nýi skuldarinn), nefndur kaupandi.
Áður en tekið verður til við að lýsa afstöðu íslensks réttar til þessa álitaefnis,
skal fyrst gerð grein fyrir því, hvernig réttarstaðan er að þessu leyti í nokkrum
erlendum ríkjum. Verður þar fyrst lýst lagareglum í Noregi og Danmörku, en
lengi vel hafa lagareglur um þetta efni verið mismunandi í löndum þessum og
framkvæmd íslenskra dómstóla og viðhorf fræðimanna ýmist mótast af reglum
dansks eða norsks réttar. Þá verður stuttlega til samanburðar vikið að sænskum,
finnskum og bandarískum rétti, en athyglisvert er, að þótt bandarískar lagaregl-
ur og réttarfar séu um margt ólíkar íslenskum rétti, svipar skuldskeytingarregl-
um og reglum um yfirtöku kaupanda fasteignar á áhvílandi veðskuldum þó um
margt saman við reglur íslensks réttar.
37 Sjá Carl Jacob Arnholm, sama rit, bls. 103 og Henry Ussing, sama rit, bls. 289 o.áfr.
33