Tímarit lögfræðinga - 01.09.1994, Side 31

þ.e. að vemda skuldarann gegn breytingum á skyldum hans, þá eru líkur fyrir
því að hvers konar aðilaskipti séu bönnuð. Gildir þá einu, hvort um aðilaskipti
fyrir framsal eða fullnustugerðir skuldheimtumanna er að ræða.
Ef ástæða takmarkana við aðilaskiptum er að tryggja, að greiðslan komi kröfu-
hafanum einum til góða, þ.e.a.s. tillitið til hagsmuna kröfuhafans, þá hefur það
líkumar með sér að aðilaskipti vegna fullnustugerða skuldheimtumanna séu úti-
lokuð, a.m.k. að vissu marki. Á þetta t.d. við um greiðslur úr almannatryggingum.
Hins vegar er ekki útilokað, þegar svo stendur á, að framsal með löggemingi
inter vivos sé heimilt, þannig að kröfuhafi geti framselt kröfuréttindi sín og gert
þau virk, fyrr en ella hefði orðið. Þó er hugsanlegt að þjóðfélagsleg sjónarmið
leiði til þeirrar niðurstöðu í einstaka tilvikum, að einnig beri að vemda kröfuhafa
gegn eigin ráðstöfunum, og þegar svo hagar til, verður að ætla, að aðilaskipti
með löggemingi inter vivos séu einnig útilokuð. Ræðst niðurstaðan í hverju
tilviki af skýringu á viðkomandi lagareglu og mati á aðstæðum.
3.2 Takmarkanir í settum lögurn
3.2.1 Mismunandi ástæður takmarkana
Takmarkanir við kröfuhafaskiptum eru víða í settum lögum, en mismunandi
hversu víðtækar þær eru, og þær eru af mismunandi rótum runnar. Af settum
lagaákvæðum, sem takmarka aðilaskipti að kröfu með tilteknum hætti, má
nefna 41., 43., 45,- 47. og 49.-50. gr. laga nr. 90/1989, um aðför; 61. gr. laga
nr. 67/1971, um almannatryggingar; 116., 118. og 123. gr. laga nr. 20/1954,
um vátryggingarsamninga; 13. gr. laga nr. 30/1987, um orlof; 22. gr. laga nr.
29/1963, um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins og 23. gr. laga nr. 38/1954, um
réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.
Takmarkanir í settum lögum við aðilaskiptum að kröfuréttindum eru mis-
jafnlega víðtækar. Þannig má t.d. annars vegar nefna 47. gr. aðfararlaga nr.
90/1989, sem bannar fjárnám, nema mánuður sé liðinn frá því kröfur þær,
sem þar um ræðir, urðu gjaldkræfar. Hins vegar má svo nefna 61. gr. almanna-
tryggingalaga. nr. 67/1971, sem leggur bann við framsali, veðsetningu, lög-
haldi, fjárnámi og því að halda bótafé til greiðslu opinberra gjalda annarra en
iðgjalda samkvæmt almannatryggingalögum. Segja má, að takmarkanir aðila-
skipta geti varla verið víðtækari en kemur fram í 61. gr. almannatryggingalaga.
Ástæður þær, sem liggja til grundvallar lagaákvæðum, sem takmarka aðila-
skipti að kröfu, geta verið margs konar. Má þar nefna tillitið til þeirra hags-
muna skuldara, að ekki verði breyting á skyldum hans; nauðsyn þess, að
kröfuhafi njóti sjálfur kröfunnar (t.d. framfærslusjónarmið), eða það sem
stundum hefur verið kallað „almannahagsmunir".
Eins og áður segir eru umrædd lagaákvæði oftast orðuð þannig, að berum
orðum eru aðeins takmörkuð aðilaskipti með tilteknum hætti. Krafa er t.d.
undanþegin fullnustugerðum skuldheimtumanna, án þess að nokkuð sé tekið
fram um aðilaskipti með öðrum hætti. Fer þá eftir atvikum, hver ályktun verð-
97