Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Síða 13

rekur annan.26 Svipaðar hugmyndir koma líka fram hjá kristnum mönnum eins
og birtist í boðorðinu „elska skaltu náunga þinn eins og sjálfan þig“.
Bræðralagshugsunin á sjálfsagt líka rætur að rekja til þess að tengsl við aðrar
þjóðir urðu nánari. Rómverjar réðu yfir mörgum ólíkum þjóðum sem þeir höfðu
sigrað í hernaði. Þeir áttu einnig víða í verslunarviðskiptum og þar kom að það
gekk ekki lengur að setja alla „barbara“ undir sama hatt. Það varð nauðsynlegt
að fara að beita innsæi á aðstæður. Þessar aðstæður kölluðu á lög sem næðu til
útlendinga. Mennskan var sett í öndvegi.
Kenningar Stóumanna höfðu mikil áhrif á Rómarréttinn og á kristnina. Kenn-
ing Stóumanna um náttúrurétt er á þá leið að mannkynið sé einskonar heims-
samfélag eða kosmopólis. Það er heimssamfélag vegna eðlis manna, sem öllum
er sameiginlegt. Tjáskiptaformið eru lögin. Þar sem Guð er höfundurinn eru þau
eilíf og óumbreytanleg.27
Það er einmitt á sviði lögfræðinnar sem fyrsta ávöxt náttúruréttar er að finna,
í Lögbók Jústiníanusar,28 Corpus iuris civilis. Þessi lögbók hafði gífurleg áhrif
á löggjöf síðari tíma. Hér var um einskonar alheimslög að ræða þótt gildi
þeirra væri ekki sótt í alþjóðasáttmála. Þau voru alheimslög bæði í þeim skiln-
ingi að þau tóku ekki aðeins til Rómverja og ekki aðeins til útvaldra manna
heldur til allra þeirra þjóða er Rómverjar höfðu hertekið eða áttu viðskipti við
og til allra manna. Jus gentium, lög þjóðanna, var lagabálkur sem var í sam-
ræmi við lög allra þjóða, og dugði þess vegna í samskiptum einstaklinga af
ólíku þjóðerni. Grundvöllur hans var náttúruréttur sem leiddi af eðli mannsins,
og á honum voru öll sett lög byggð. Viðmiðunarreglur voru til dærnis „morð
er rangf ‘ og „greiða skal skuldir“.29 Gildi þeirra, það að þau væru bindandi lög,
grundvallaðist ekki á veraldlegu valdi, heldur áttu menn af skynsemi sinni að
hlíta þeim, vegna þeirrar virðingar sem lögunum ber, vegna innra verðmætis
laganna.30
Hjá Jústiníanusi er lögð mikil áhersla á heimspeki laganna, á satt og rétt, gott
og illt. Lögin höfðu ákveðinn tilgang sem tengdist þessum gæðum. Hlutverk
lögfræðinga var að framfylgja þessum tilgangi með því að vera „boðberar rétt-
lætisins“. En þetta var r raun aðeins hugsýn því að rómverskir lögfræðingar
mættu ekki þessum væntingum löggjafans. Þeir munu hafa verið sérlega óheim-
spekilegir í hugsun og því haft lítinn áhuga á vangaveltum um eðli réttlætis og
26 Sjá Hierokles hjá Stobaiosi IV, 671-673.
27 d'Entréves, sama rit, bls. 25.
28 Flavíus Antícíus Jústiníanus (483-565) varð keisari í Rómaríki árið 527. Hann lét taka
saman lögbækur og gefa út.
29 S.I. Benn & R.S. Peters, Social Principles and the Democratic State, London 1959, 9.
útg. 1973, bls. 66.
30 d'Entréves, sama rit, bls. 22-25 og 35.
255