Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Blaðsíða 57

ákvæða. Gerð verður grein fyrir skipan og starfsemi lögmannafélagsins eins og
það hefur starfað samkvæmt lögum nr. 61/1942 um málflytjendur. Fjallað verð-
ur nánar um niðurstöðu Hæstaréttar í lögmannafélagsmálinu og þýðingu dóms-
ins um stöðu félagsins samkvæmt 2. mgr. 74. gr. stjskr. Loks verður til umfjöll-
unar staða lögmannafélagsins samkvæmt nýjum lögum um lögmenn nr.
77/1998 sem taka gildi um næstu áramót og skoðað hvort skylduaðild að fé-
laginu samkvæmt nýju lögunum sé í samræmi við 2. mgr. 74. gr. stjskr.
2. RÉTTUR TIL AÐ STANDA UTAN FÉLAGA
2.1 Félagafrelsi telst til mannréttinda
I íslenskum rétti gilda tvær lagareglur um félagafrelsi, 2. mgr. 74. gr. stjskr.
og 11. gr. MSE en sáttmálinn var lögtekinn hér á landi með lögum nr. 62/1994.
Eins og kom fram í inngangi er ákvæði 2. mgr. 74. gr. stjskr. um neikvætt fé-
lagafrelsi nýmæli í íslenskum stjórnskipunarrétti. Fyrir gildistöku stjórn-
arskipunarlaga nr. 97/1995 kvað 73. gr. stjskr. á um rétt manna til að stofna fé-
lög í sérhverjum löglegum tilgangi með svipuðum hætti og núgildandi 1. mgr.
74. gr. stjskr. án þess að vikið væri sérstaklega að rétti til að standa utan félaga.
Ákvæði 74. gr. stjskr. um félagafrelsi hljóða svo:
Rétt eiga menn á að stofna félög í sérhverjum löglegum tilgangi, þar með talin
stjómmálafélög og stéttarfélög, án þess að sækja um leyfi til þess. Félag má ekki
leysa upp með ráðstöfun stjórnvalds. Banna má þó um sinn starfsemi félags sem er
talið hafa ólöglegan tilgang, en höfða verður þá án ástæðulausrar tafar mál gegn því
til að fá því slitið með dómi.
Engan má skylda til aðildar að félagi. Með lögum má þó kveða á um slíka skyldu ef
það er nauðsynlegt til að félag geti sinnt lögmæltu hlutverki vegna almannahags-
muna eða réttinda annarra.
I 11. gr. MSE er kveðið á um félagafrelsi en þar segir:
Rétt skal mönnum að koma saman með friðsömum hætti og mynda félög með öðr-
um, þar á meðal að stofna og ganga í stéttarfélög til verndar hagsmunum sínum.
Eigi skal réttur þessi háður öðrum takmörkunum en þeim sem lög mæla fyrir um og
nauðsyn ber til í lýðræðislegu þjóðfélagi vegna þjóðaröryggis eða almannaheilla, til
þess að firra glundroða eða glæpum, til verndar heilsu eða siðgæði manna eða rétt-
indum og frelsi. Ákvæði þessarar greinar skulu eigi vera því til fyrirstöðu að löglegar
takmarkanir séu settar við því að liðsmenn hers og lögreglu eða stjórnarstarfsmenn
beiti þessum rétti.
2.2 Þvingun til aðildar að félagi getur við vissar aðstæður brotið gegn
kjarna félagafrelsis 11. gr. MSE
Vegna ríkra tengsla félagafrelsis við tjáningar- og skoðanafrelsi hafa margir
verið þeirrar skoðunar að í félagafrelsi felist jafnframt réttur til að standa utan
félaga og að ganga úr þeim þ.e. neikvætt félagafrelsi. Með sama hætti og menn
225