Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Blaðsíða 65

verður ekki breytt, að því marki seni þau eru lögmælt, nema með lögum og
samtökunum verður ekki slitið án lagaheimildar. Meðlimirnir hafa ekki
frjálsar hendur um þátttöku og skipan samstarfsins og er það einn grundvallar-
munurinn á lögbundnum samtökum og félögum.
3.2.1 Opinber samtök
Opinber samtök má nefna þau samtök sem eru stofnuð með lögum og fara
með opinbert vald. Tilvist þeirra er lögbundin á sviði opinbers réttar og
skipulag þeirra og verkefni eru ákveðin með lögum.17 Það er grundvallar-
munur á opinberum samtökum og félögum. Þau heyra undir sitt réttarsviðið
hvort, annars vegar opinberan rétt (oftast stjómsýslurétt) og hins vegar einkarétt
(félagarétt). Þess vegna getur t.d. verið hægt að leita álits umboðsmanns Al-
þingis á starfsháttum og ákvörðunum opinberra samtaka en hann léti ekki til sín
taka ágreining um innra starf félaga.
Félagafrelsisákvæði 11. gr. MSE og 2. mgr. 74. gr. taka ekki til opinberra
samtaka. Það verður hins vegar að gera skýran greinarmun á opinberum sam-
tökum og svo félögum sem fara að einhverju leyti inn á svið opinbers réttar í
starfsemi sinni eins og raunin var t.d. um bifreiðastjórafélagið Frama. Töluvert
er um það í íslensku þjóðfélagi að almennum félögum séu falin ýmis verkefni
á sviði stjórnsýslu eða þeim sé með lögum eða í framkvæmd gefinn kostur á að
hafa áhrif á töku ákvarðana á sviði hins opinbera, t.d. með því að skipa fulltrúa
í opinberar nefndir og sjóði. Þótt félög fari með verkefni eða hafi áhrif á sviði
opinbers réttar verða þau ekki þar með sjálfkrafa opinber samtök. Ef lögboðið
hlutverk að opinberum rétti nægði eitt og sér til að félag teldist þar með opinber
samtök væri hægur leikur fyrir ríkisvaldið að ganga fram hjá neikvæðu
félagafrelsi manna og skerða þar með þau réttindi sem neikvæðu félagafrelsi er
ætlað að vernda.
3.2.2 Einkaréttarleg skylduaðildarsamtök
Loks er rétt að hafa í huga að lögbundin skylduaðildarsamtök eru ekki aðeins
þekkt á sviði opinbers réttar heldur einnig á sviði einkaréttar. Húsfélög sem
kveðið er á um í lögum nr. 26/1994 um fjöleignarhús og og veiðifélög sem ber
að stofna samkvæmt lögum nr. 76/1970 um lax- og silungsveiði eru lögbundin
skylduaðildarsamtök á sviði einkaréttar. Það er mat löggjafans að nauðsyn
beri til að eigendur fjöleignarhúsa og eigendur veiðiréttar að sama veiðivatni
eigi með sér formlegt samstarf til að ráða sameiginlegum málum um þessi
eignarréttindi. Húsfélög og veiðifélög geta vart talist hefðbundin félög þegar
17 Sem dæmi um opinber samtök í íslenskum rétti má nefna sveitarfélögin, sbr. sveitarstjómarlög
nr. 45/1998, og íslensku þjóðkirkjuna, sbr. lög nr. 78/1997 um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkj-
unnar. Einnig verður að telja Félagsstofnun stúdenta við Háskóla Islands sem kveðið er á um í lög-
um nr. 33/1968, Útflutningsráð íslands, sbr. lög nr. 114/1990, og Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins
sem starfar samkvæmt lögum nr. 1/1997 til opinberra samtaka.
233