Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Blaðsíða 66

horft er til þess að til þeirra er ekki stofnað af fúsum og frjálsum vilja
meðlima heldur eru þessi „félög“ í raun félagsskapur um sérstaka sameign sem
löggjafinn hefur ákveðið að klæða í búning félags. Tilvist, hlutverk, skipulag,
starfsemi og valdsvið húsfélaga og veiðifélaga eru mörkuð í fyrrgreindum
lögum sem eru á sviði eignaréttar. Þau njóta ekki sjálfræðis. Þótt til þeirra
sé stofnað af hálfu löggjafans og skipulag þeirra og starfsemi sé lögbundin telj-
ast þau ekki til opinberra samtaka enda gegna þau hvorki hlutverki í þágu al-
mannahagsmuna né fara þau með opinbert vald.
Húsfélög og veiðifélög geta vart talist félög í skilningi 11. gr. MSE og enn
ólíklegra að aðildarskylda að þeim gæti brotið gegn kjama félagafrelsis sam-
kvæmt ákvæðinu eins og mannréttindadómstóllinn hefur túlkað það. Þetta eru
heldur ekki félög í skilningi 2. mgr. 74. gr. stjskr. þótt reyndar sé um að ræða
skylduaðildarsamtök sem löggjafinn hafði m.a. í huga við setningu 2. málsl. 2.
mgr. 74. gr. stjskr.18 Lögákveðin skylda til aðildar að lífeyrissjóðum sem starfa
samkvæmt lögum nr. 129/1997 um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starf-
semi lífeyrissjóða er hins vegar dæmi um lögákveðna félagsskyldu. Þótt kveðið
sé á um hlutverk þeirra og skipulag í lögunum eru lífeyrissjóðir sem starfa
samkvæmt lögunum félög í framangreindum skilningi. Þeir verða stofnaðir
með samningum á sviði einkaréttar en ekki með lögum og njóta sjálfræðis um
nánari ákvörðun tilgangs og skipulags innan ramma laganna og því þarf
lögákveðin skylduaðild að þeim að fullnægja skilyrðum 2. málsl. 2. mgr. 74. gr.
stjskr.
3.2.3 Skylda til þátttöku í lögbundnum samtökum verður að vera innan
stjórnskipunarlegra marka.
Þótt félagafrelsi taki almennt ekki til lögákveðinnar skyldu að lögbundnum
samtökum þá verður þess háttar þvingun að vera innan stjómskipunarlegra
marka. Ríkisvaldið verður að gæta þess að lögákveðin skylda til aðildar að lög-
bundnum samtökum brjóti ekki gegn stjórnarskrárvörðum réttindum, þ.á m.
tjáningarfrelsi, skoðanafrelsi, meginreglu um jafnræði og jafnvel félagafrelsi.
Skylduaðild að lögbundnum samtökum má því ekki vera í andstöðu við 2. mgr.
74. gr. stjskr. Ef lögbundnum skylduaðildarsamtökum er gefið svigrúm til að
starfa í raun eins og félag gæti það brotið gegn 2. mgr. 74. gr. stjskr. Neikvætt
félagafrelsi kemur í veg fyrir að menn verði þvingaðir til þátttöku í samtökum
sem hafa frjálsar hendur um starfsemi sína jafnvel þótt til þeirra sé stofnað með
lögum eða tilvist þeirra sé lögákveðin. Þannig gætu ákvæði 2. mgr. 74. gr.
stjskr. og 11. gr. MSE einnig virkað sem mælikvarði á lögmæti skylduaðildar
að lögbundnum samtökum hvort sem er á sviði opinbers réttar eða einkaréttar.
18 í athugasemdum í frumvarpi að 12. gr. stjórnarskipunarlaga nr. 97/1995 eru húsfélög og
veiðifélög nefnd sem dæmi um skylduaðildarfélög sem niðurlagsorðum 2. mgr. 12. gr. (nú 2. mgr.
74. gr. stjskr.) sé beint að. (Alþt. 1994, A-deild, bls. 2108).
234