Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Side 21

Ummælin um gangsetningu verða þá ekki skilin öðru vísi en svo að með þeim
setji Hæstiréttur reglu til viðbótar ákvæðum umferðarlaganna án þess þó að það
skipti máli fyrir niðurstöðuna. Ljóst er að ekkert hefði verið því til fyrirstöðu að
löggjafinn orðaði 2. mgr. 25. gr. með þessari viðbót.
í dómi Hæstaréttar 24. febrúar 1969 (H 1969 215) er þessi nýja for-
dæmisregla lögð til grundvallar sem refsiheimild. Ö var ákærður fyrir að hafa
„undir áhrifum áfengis ekið eða reynt að aka bifreiðinni G 4445 [...] með því
að setjast undir stýri bifreiðarinnar og gangsetja vél hennar, en ákærði var
sofnaður í bifreiðinni er lögreglumenn bar að“. Taldist þetta varða við 2. mgr.,
sbr. 4. mgr. 25. gr., sbr. 80. gr. umferðarlaga nr. 40/1968 og 1. mgr. 24. gr., sbr.
45. gr. áfengislaga nr. 58/1954.
Ö kvaðst hafa lagzt til svefns í bifreiðinni af ástæðum sem hann skýrði, en
vaknað við kulda og þá sett hana í gang til hlýja sér, en sofnað aftur meðan vélin
var í gangi. I héraðsdómi varð niðurstaðan þessi:
Gangsetning bifreiðar er að vísu í flestum tilvikum þáttur í akstri hennar, en gegn
neitun ákærða í máli þessu verður eigi talið sannað, að ákærði hafi með gang-
setningu bifreiðarinnar G 4445 í umrætt sinn ekið eða reynt að aka bifreiðinni og
gerzt með því brotlegur við þau refsiákvæði, sem í ákæruskjali greinir og honum eru
gefin að sök. Ber því að sýkna ákærða af kröfum ákæruvaldsins í máli þessu.
í Hæstarétti var ákærði sakfelldur. Um málsatvik var vísað til héraðsdóms,
en síðan sakfellt með svofelldum rökstuðningi:
Hefur ákærði með háttsemi sinni gerzt brotlegur við lagaákvæði þau, er í ákæru
getur, en gangsetning bifreiðar er þáttur í akstri hennar.
Þessi regla er svo aftur takmörkuð í dómi Hæstaréttar 6. október 1978 (H
1978 1002), þar sem ákærði var sofandi í aftursæti bifreiðarinnar þegar lög-
reglumenn komu að honum. Hann hélt því staðfastlega fram að hann hefði ekki
ætlað að aka bifreiðinni, heldur leitað svefnskjóls í henni. Það sem upplýst var
í málinu studdi framburð ákærða og var hann sýknaður. Héraðsdómur hafði
hins vegar fylgt fordæmum Hæstaréttar og sakfellt þar sem gangsetning væri
þáttur á akstri bifreiðar. - Hér var því enn aukið við fyrri fordæmi að ekki yrði
refsað nema sannað væri að tilgangurinn með gangsetningu hefði verið að aka
bifreiðinni.
Dómur Hæstaréttar 19. desember 2000
í þeim dómi var fjallað um 76. gr. stjómarskrárinnar þar sem svo er mælt að öllum
sem þess þurfa skuli tryggður í lögum réttur til aðstoðar vegna sjúkleika, elli.
atvinnuleysis, örbirgðar og sambærilegra atvika. Niðurstaða meirihluta Hæstaréttar
var sú með vísan til nánar tilgreindra alþjóðasáttmála að skylt væri að tryggja í
lögum rétt sérhvers einstaklings til að minnsta kosti einhverrar lágmarksframfærslu
eftir fyrirframgefnu skipulagi sem ákveðið væri á málefnalegan hátt. Talið var að
115