Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Page 37

innar um friðhelgi eignarréttarins og atvinnufrelsi. Þótt svörin við framangreind-
um spurningum séu ekki með öllu afdráttarlaus munu þau þó leiða í ljós að þetta
er ekki réttmæt gagnrýni.
2. SKIPTING FYRIRTÆKJA MEÐ OPINBERU VALDBOÐI í
ERLENDUMRÉTTI
Fyrst verður gerð almenn grein fyrir þvr réttarúrræði sem hér er nefnt á
íslensku skipting fvrirtækja með opinberu valdboði, sbr. fyrirsögn greinar-
innar. Um þetta hefur lítið verið rætt meðal íslenskra lögfræðinga og raunar
vantar í íslenskt lagamál gott orð yfir þess konar ráðstöfun. Kannski er þá
nærtækt að draga þá ályktun að fyrirbærið sé ekki til í íslenskum rétti. Ekki
verður þó gengist við því hér að sú niðurstaða sé augljós.
Skipting fyrirtækja með opinberu valdboði þekkist í rétti annarra ríkja. I
hinum enskumælandi heimi er gjaman talað um „divestiture“ (eða divestment)
sem í bókstaflegri merkingu þýðir eiginlega „það að afklæðast“ (afklæðing).
Þannig má segja að einkavæðing Pósts og síma, stofnun hlutafélags og síðan
skipting þess í tvö hlutafélög, Landssímann hf. og íslandspóst hf„ hafi verið
það sem enskumælandi menn nefna „divestiture“ eða „divestment“. Þetta ferli
var allt saman ákveðið með sérstökum lögum, sbr. lög nr. 103/1996 um stofnun
hlutafélags um rekstur Póst- og símamálastofnunar. í þvr lagaboði fólst að
stofnað skyldi hlutafélag um reksturinn og síðan að rekstur póstþjónustunnar
skyldi skilinn frá rekstri símans. Vegna þess að fyrirtækið var allt í eigu ríkisins,
og fyrirtækin tvö eru raunar enn, voru þar á ferðinni annars konar lögfræðileg
vandamál en þau sem koma til skoðunar í þessari grein. í því tilviki var það
eigandinn sjálfur sem ákvað að breyta rekstrarforminu og búa til tvö fyrirtæki
úr einu. Að sjálfsögðu hefði verið hægt að ganga lengra og skipta Landssíman-
um enn frekar, t.d. þannig að grunnnetið yrði skilið frá fjarskiptaþjónustunni og
jafnvel einnig að skipta grunnnetþjónustunni með því að skilja breiðbandið frá.
Það er önnur saga og verður ekki rakin hér.
í þessari grein eru fremur höfð í huga þau tilvik þar sem skipting fyrirtækis
er gegn vilja eigendanna, eða a.m.k. að frumkvæði samkeppnisyfirvalda. Til að
lýsa því er í ensku lagamáli stundum talað um „forced divestiture" eða
„antitrust divestiture“. Með öðrum orðum; skiptingu fyrirtækja með opinberu
valdboði samkeppnisyfirvalda. Einnig eru notuð um þetta úrræði og önnur
skyld orðin „structural remedies“, þ.e. úrræði sem miða að því að breyta upp-
byggingu eða gerð markaðarins.
Til að nálgast þetta á lögfræðilegri hátt er bent á Black's Law Dictionary.
Þar er þetta réttarfyrirbrigði skilgreint þannig:4 „In anti-trust law, the order of
court to a defendant (e.g. corporation) to divest itself of property, securities or
other assets“.
4 Henry Campell Black: Black's Law Dictionary. 5. útgáfa 1979 (WEST). St. Paul 1979, bls. 429.
131