Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Blaðsíða 50

Tvenns konar spurningar vakna varðandi skýringu 17. gr. í fyrsta lagi
hvenær samkeppnisráð geti gripið til aðgerða og í öðru lagi til hvers konar
aðgerða ráðið geti gripið.
Að því er fyrmefnda atriðið varðar er það einkum tvennt sem skiptir mestu
fyrir efni þessarar greinar. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 17. gr. getur misnotkun
markaðsráðandi stöðu, sbr. 11. gr., orðið tilefni til aðgerða og samkvæmt c-lið
1. mgr. 17. gr. getur samkeppnisráð gripið til aðgerða vegna aðstæðna sem hafa
skaðleg áhrif á samkeppni.
Það er einkum c-liður sem er athyglisverður í þessu sambandi. Augljóst er
að með tilvísun til 11. gr. í a-lið 1. mgr. 17. gr. eru hafðar í huga aðstæður þar
sem fyrirtæki hefur gerst brotlegt og má jafnvel hugsa sér að markaðsráðandi
fyrirtæki hafi ítrekað gerst brotlegt. Aftur á móti virðist samkvæmt c-lið ekki
nauðsynlegt að fyrir liggi tiltekið brot þar sem í orðalaginu felst almenn tilvísun
til „aðstæðna“ á markaði sem skaðlegar séu samkeppni.
I greinargerð með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 107/2000 er vikið
að þessu orðalagi c-liðar 1. mgr. 17. gr. Þar er m.a. bent á að orðalag þetta, sem
kemur fyrir strax í lögunum frá 1993, hafi komið inn með breytingartillögu
efnahags- og viðskiptanefndar. Taldi nefndin að samkeppnisráð þyrfti að hafa
heimild til „að bregðast við, ekki vegna einhverra tiltekinna sérstakra ákvarð-
ana í fyrirtæki sem lægju fyrir, ekki vegna samninga sem fyrirtæki hafa gert,
ekki vegna einhverra skilmála eða athafna sem lægju fyrir og hægt væri að vísa
í, heldur einfaldlega vegna aðstæðna sem menn gætu staðið frammi fyrir og
kölluðu á að gripið væri til aðgerða“.29 Ekki er að finna frekari útlistanir á því
hvers konar aðstæður geta fallið hér undir og raunar er erfitt að gera tæmandi
grein fyrir því. Má e.t.v. orða það almenna sjónarmið að hér séu hafðar í huga
þær aðstæður þegar yfirburðastaða einstaks fyrirtækis eða einstakra fyrirtækja
á markaði er með þeim hætti að í henni sem slíkri, eða eftir atvikum í einstökum
athöfnum þeirra, felist því sem næst sjálfkrafa samkeppnishömlur. Svo þetta sé
heimfært upp á íslenskar aðstæður virðist geta komið til greina að líta svo á að
aðstæður á dagvörumarkaði og byggingavörumarkaði, a.m.k. á höfuðborgar-
svæðinu, geti fallið undir þetta orðalag. Samkeppnisráð hafi því heimildir til að
grípa til aðgerða á þeim sviðum, án þess að fyrir liggi tiltekið brot, ef það metur
markaðsaðstæður svo að þær séu samkeppnishamlandi.
Síðari spurningin varðar það til hvers konar aðgerða samkeppnisráð getur
gripið. Orðalag 2. mgr. 17. gr. er býsna víðtækt og opnar leið fyrir samkeppnis-
ráð til að skerast í leikinn með ýmsum hætti. Þar sem aðstæður geta verið svo
margvíslegar verða úrræðin sem falla undir 17. gr. seint tæmandi talin. Eðli
málsins samkvæmt hljóta þau þó að takmarkast við að gefa fyrirmæli sem fela
í sér að hið bannaða samráð eða hin bannaða hegðun fyrirtækis skuli stöðvuð
29 Orð þessi komu fram í ræðu Steingríms J. Sigfússonar í umræðu um nefndarálit efnahags- og
viðskiptanefndar, sbr. B-mál 1992. 116. löggjafarþing. 68. 9. fundur 9. mál: Samkeppnislög frv.
8/1993.
144