Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Blaðsíða 74

I nýrri dómum Hæstaréttar má sjá skýrt fráhvarf frá fyrri stefnu um mat á
æruvernd opinberra starfsmanna og er nú í ríkara mæli lagt mat á samhengi og
inarkmið ummæla þar sem fram kemur gagnrýni á störf opinberra starfsmanna.
í H 1997 3618 var til úrlausnar refsimál gegn blaðamanni vegna brota á 234.
og 235. gr. alm. hgl. Ríkissaksóknari höfðaði málið að kröfu forstjóra fangelsis-
málastofnunar vegna blaðagreinar þar sem fram kom hvöss gagnrýni á störf for-
stjórans og stofnunarinnar vegna aðbúnaðar fanga á Litla-Hrauni, og var þar
m.a. staðhæft að forstjórinn væri „glæpamannaframleiðandi ríkisins". Hæsti-
réttur staðfesti sýknudóm héraðsdóms með eftirfarandi rökum:
Greinin snýr að samfélagslegu málefni, sem eðlilegt er, að komi til almennrar um-
ræðu. 7 slíkri umræðu verða stjórnvöld að þola, að gagnrýni sé beint að þeim, þótt
orðfœri í því sambandi kunni að verða hvasst. Akærði kaus að fara þá leið í grein
sinni að nafngreina tvívegis forstjóra fangelsismálastofnunar. Hvað sem líður mati á,
hvort sá háttur á skrifum ákærða hafi verið viðeigandi, verður ekki litið fram hjá því,
að meginefni greinarinnar varðaði störf stofnunarinnar, sem forstjórinn veitti for-
stöðu, en um persónu hans var þar ekki fjallað. Hann verður að sæta því, að stofn-
unin hafi verið samsömuð honum með notkun nafns hans, eins og hér var gert í al-
mennri umræðu. Samkvæmt þessu og með vísan til 2. mgr. og 3. mgr. 73. gr. stjórn-
arskrárinnar, sbr. 11. gr. stjómskipunarlaga nr. 97/1995, verður ákærði ekki talinn
hafa brotið gegn 234. gr. eða 235. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með til-
vitnuðum ummælum í grein sinni.
Með þessum dómi var markaður grunnur að nýrri stefnu dómstóla varðandi
rýmkun tjáningarfrelsis á sviðum þar sem umræða um opinberar stofnanir lýtur
að samfélagslegu málefni. í fyrrgreindum dómum í H 1983 56 og H 1987 1280
(Þorgeirsmálið) sem fjölluðu um nteiðyrði í garð lögreglunnar hafði sá þáttur
liins vegar engin áhrif haft á mat dómstóla.
I H 1998 1376 var til úrlausnar mál sem Húsnæðisstofnun ríkisins, fram-
kvæmdastjóri og starfsmenn lögfræðideildar hennar höfðuðu gegn fram-
kvæmdastjóra Húseigendafélagsins vegna ummæla hans í útvarps- og sjónvarps-
viðtölum þar sem fram kont hörð og óvægin ádeila á stofnunina og starfsmenn
hennar sem voru m.a. sakaðir um spillingu, hroka og vanhæfni. í dómi Hæsta-
réttar er á ný staðfest afstaða hans til þess að rýmra tjáningarfrelsi gildi þegar
fjallað er um málefni stofnunar sem fer með almannahagsmuni. Var aðeins lítill
hluti ummælanna ómerktur, m.a. á grundvelli eftirfarandi röksemda:
Húsnæðisstofnun ríkisins er opinber stofnun og fer með málefni, sem snerta
hagsmuni margra. Eru þau til þess fallin að geta oft verið í opinberri umræðu og þá
um leið stofnunin sjálf. Er ljóst, að slík stofnun getur hæglega kallað yfir sig harða
gagnrýni og því frekar, virði hún ekki jafnræði borgaranna og hafi ekki í einu og öllu
skýrar reglur við að styðjast um rétt manna. Þótt það fái ekki ráðið úrslitum málsins
má fallast á með stefndu að ekki sé títt að þeir, sem tjá sig á opinberum vettvangi um
mál sem varða almenning, kjósi að nota svo stór orð sem áfrýjandinn Sigurður Helgi
gerði til að koma viðhorfum sínum og gagnrýni á framfæri. Voru mörg ummæla hans
408