Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Blaðsíða 8

herra, lét þau orð falla í þingumræðum um fullgildinguna haustið 1951, að rétt-
indin í sáttmálanum væru í öllu því sem nokkru máli skipti þá þegar veitt borg-
urunum berum orðum í íslenskri löggjöf og að nokkru leyti í stjórnarskránni.
Þessi ummæli sýna ótvírætt, að ekki var talið, að með sáttmálanum væri verið
að veita íslendingum ný réttindi heldur staðfesta með alþjóðasamningi þau, sem
þeir þegar nutu.
Var þannig frá upphafi talið, að íslensk löggjöf samræmdist í hvívetna ákvæð-
um Mannréttindasáttmála Evrópu. Fullgilding hans leiddi til þjóðréttarlegrar
skuldbindingar á réttindum, sem þegar voru talin vera fyrir hendi. Er þessi
skoðun í samræmi við almennt viðhorf Islendinga á 19. og 20. öld. Þeir töldu
lýðréttindin, sem þá voru að ryðja sér rúms, í raun sama eðlis og réttur Islend-
inga á þjóðveldisöld til að leysa mál í krafti laga og réttar með virðingu fyrir
einstaklingnum og án framkvæmdavalds, sem deildi og drottnaði.
Sumarið 1992 var á hinn bóginn svo komið, eftir að íslenska ríkið tapaði máli
Þorgeirs Þorgeirsonar rithöfundar fyrir mannréttindadómstólnum, að Þorsteinn
Pálsson dómsmálaráðherra ákvað að skipa nefnd undir formennsku Ragnhildar
Helgadóttur, fyrrverandi ráðherra, til að huga að kostum og göllum þess að
lögfesta mannréttindasáttmálann hér á landi. Nefndin lagði til að Mannréttinda-
sáttmáli Evrópu yrði lögtekinn, lögfesting sáttmálans yrði til að auka réttar-
öryggi og gekk hún eftir árið 1994.
I áliti sínu tók nefndin afstöðu til þess, hver staða mannréttindasáttmálans ætti
að vera gagnvart annarri löggjöf ríkisins. Unnt væri að gera ákvæði hans að
hluta af stjómarskránni eða jafnsett henni eða stjómlögum rrkisins, þannig að
almenn lög, jafnt yngri sem eldri, yrðu að víkja fyrir þeim. Lögfesting gæti
einnig orðið með þeim hætti, að ákvæði sáttmálans yrðu gerð að almennum lög-
um. Osamþýðanleg eldri lög yrðu þá að meginreglu að víkja fyrir ákvæðum
sáttmálans eftir almennum lögskýringan-eglum, en lagagildi sáttmálans stæði
hins vegar ekki í vegi fyrir því, að yngri lög yrðu sett í andstöðu við hann.
Nefndin vildi ekki veita reglum sáttmálans stöðu stjómskipunarlaga, þótt hún
segði það vel geta verið æskilega þróun, þegar til lengri tíma væri litið. Hún
taldi þó ekki hægt að gefa sér, að yngri lög gætu vikið ákvæðum mannréttinda-
sáttmálans til hliðar, þótt frumvarpið um lögfestingu hans yrði samþykkt.
Er forvitnilegt að rifja upp þessar vangaveltur okkar, sem sátum í nefndinni, í
ljósi viðfangsefnis málþingsins. A milli línanna skín sú hugsun nefndarinnar, að
mannréttindasáttmálinn hafi þrátt fyrir allt nokkra sérstöðu til áhrifa á íslenskan
rétt, þótt hann hafi formlega stöðu almennrar löggjafar. Nefndin sló þó var-
nagla, því að skýrt er tekið fram í annarri grein laganna um lögleiðingu sátt-
málans, að úrlausnir mannréttindanefndarinnar, mannréttindadómstólsins og
ráðherranefndar Evrópuráðsins séu ekki bindandi að íslenskum landsrétti. Er
rétt að árétta, að þessari lagagrein er auðvitað ekki fremur en öðrum ætluð þau
örlög að verða orðin tóm eða kafna í skýringum til að gera hana að engu.
Spumingar hafa vaknað um þá skoðun nefndarinnar, að ósamþýðanleg eldri
lög víki fyrir ákvæðum sáttmálans. Ármann Snævarr, prófessor og fyrrverandi
342