Búnaðarrit - 01.01.1940, Blaðsíða 98

9(5
BÚNAÐARRIT
og fjölmargra höfðingja annarsstaðar af landinu, sem
leiluðu eftir mannaforráðum i Skagafirði. Mun það
ekki ofmælt, að engin sýsla landsins á jafn marga og
merka sögustaði, er tengdir eru valdabaráttu og tog-
streytu höfðingja fyrri alda, en einmitt Skagafjörður.
Það ber þó éinn stað yfir alla aðra og hann gnæfir
að ýmsu leyti yfir flesta, ef ekki alla aðra staði okk-
ar lands. Það eru Hólar i Hjaltadal, biskupssetrið
gamla og l)ændaskólasetur nú.
Upp frá Skagafirði austanverðum gengur dalur einn
mikill til suðausturs. Skammt frá sjó klofnar hann
í tvo dali. Heitir hinn nyrðri Kolbeinsdalur og liggur
fjallvegur frá honum yfir Heljardalsheiði, til Svarf-
aðardals. Sá er sunnar gengur og vestar nefnist
Hjaltadalur. Hjaltadalur beygist nálægt miðju og ligg-
ur úr því nokkurnveginn beinn lil suðurs. Dalur þessi
er luktur háum basaltfjöllum. Eru þau brött og sund-
urskorin af þverdölum, og fá þau á þann hátt hinar
margvíslegustu myndir. Mest fjall, sem að Hjaltadal
liggur, er Hólabijrða. Hún er um miðjan dalinn að
auslan. Byrðan er meira en 3 km að lengd og er 1244
m að hæð, reglulega löguð, slétt að ofan en þver-
linýpt. Stallur stór er í suðvesturhorni byrðunnar.
Hefir þar hlaupið fram skriða mikil endur l'yrir
löngu og myndað hólahrúgald allmikið um dalinn
þveran, austan Hjaltadalsár. Stallur þessi nefnist
„Gvendarskál“ og dregur nafn af Guðmundi biskupi
hinum góða. Munnmæli herma, að hann hafi á hverj-
um morgni, þegar hann var heima, gengið upp í
skálina og beðist þar fyrir við drang mikinn er síðan
ber nafn hans. Á þessu forna framhlaupi úr Hóla-
hyrðu standa Hólar i Hjaltadal. Bæjarstæðið er hið
glæsilegasta. Þegar komið er neðan dalinn ber bæinn
í Hólabyrðu miðja. Falla láréttar línur fjallsins mjög
vel við hinar reisulegu byggingar staðarins. Minnir
Byrðan á musteri mikið, sem gnæfir yfir staðnum og