Búnaðarrit - 01.01.1940, Blaðsíða 102

100
BÚNAÐARRIT
þar til líkfylgdin koni á Hrísháls, en þar sést fyrst
heim til Hóla, þegar komið er handan úr Skagafirði.
En þá sprakk Likaböng. Þetta er tákn ])ess harms,
sem heltók Norðlendinga við fráfall Jóns Arasonar.
Virtust þeir hafa hugboð um, að nú mundi halla und-
an fæti fyrir hinni íslenzku þjóð, þar sem höfuðfull-
trúi sjálfstæðis hennar gegn erlendu valdi og ofríki
væri fallinn frá. Reyndist það og sannmæli.
Talið er að Hólastóll hafi átt 352 jarðir um 1550,
þegar siðaskiptin urðu. Þá var kvikfjáreign stólsins
65 kýr, 419 ásauðir, 156 geldneyti, 796 geldfjár og
18 hross. Aðeins nokkur hluti þessa búpenings hefir
verið heiina á Hólum, en hitt á leigustöðum. Um þess-
ar mundir hafði staðurinn bú á 12 jörðum, utan
Hóla. Talið er að Hólastóll hafi alls átt 2254 mál-
nytukúgildi. En ef öll kvikfjáreign stólsins er met-
in, þá 2711 kúgildi. Talið er að allar tekjur Hóla-
stóls rétt fyrir siðaskiptin hafi numið í leigum og
landskuldum nálægt 86 þús. kr. reiknað í nútíma-
mynt. Sýnir það að allmjög hafa bændur verið skatl-
lagðir af Hólaveldi í þann tið. Og ekki munu þau
ábúðarkjör, sem leiguliðar höfðu, ljafa verið heppi-
leg fyrir þrifnað bændastéttarinnar almennt. Smjör-
ið og aðrar afurðir voru fluttar heim í hlað á Hólum
og var smjörinu hlaðið upp í stóra hlaða. Aldrei
verður vart neinnar fyrirmyndar í búskaparháttum
á Hólum í tíð biskupanna. Þess er heldur tæplega
að vænta. Vald staðarins og auður byggðist á hinum
miklu jarðeignum og tekjum af þeim og málnytukú-
gildum. Sannast hér eins og annarsstaðar, hið al-
gilda lögmál að yfirráð yi'ir stórmiklum jarðeignum
veita þeim, sem það hafa, völd og auð. En þótt margt
megi l'inna að því skipulagi, sem þá ríkti og benda
megi á, að leiguliðar staðarins hafi verið þungt
skattlagðir, þá var þó bót í máli, að fé þetta var not-
að til innanlandsþarfa, en rann ekki allt út úr land-