Bjarmi - 01.06.2005, Blaðsíða 18

A
Henning Emil Magnússon
Að veita viðnám
Nokkur orð um Dietrich Bonhoeffer
Þann 9. apríl síðastliðinn voru 60
ár liðin frá því að Dietrich
Bonhoeffer var tekinn af lífi af
nasistum í fangabúðunum í
Flossenbiirg. Þá má segja að
atburðarás hafi lokið sem stóð
yfir í tólf ár, ef við miðum við
fyrstu opinberlegu mótmæli hans
gegn Hitler í útvarpi sem upphaf
atburða og aftöku hans sem
endalok. Við þessi tímamót er
viðeigandi að rifja upp helstu
atriði þessara átaka. En áður en
við hefjum þá upprifjun er rétt að
gera örlitla grein fyrir Dietrich
Bonhoeffer og uppvexti hans.
Dietrich Bonhoeffer fæddist 4.
febrúar 1906 í Breslau í Þýska-
landi. Hann var kominn af mennta-
og listafólki. Bonhoeffer átti sjö
systkini, m.a. tvíburasysturina
Sabine. Faðir hans var prófessor í
geðlækningum og fluttist seinna
vegna starfs síns til Berlinar og
kenndi við háskóla þar. Bonhoeffer-
börnin ólust upp með öðrum börn-
um prófessora og stundum tóku
áhugamálin mið af því. Þau hittust
siðdegis og æfðu verk gömlu
klassísku meistaranna á hljóðfærin
sín. Bonhoeffer sat þá við píanóið
og bar öllum saman um að framtíð
hans væri fyrir framan svörtu og
hvítu lyklana. Þrátt fyrir að móðir
hans læsi upp úr Lúkasarguðspjalli
á jólum og 90. Davíðssálm á gam-
lárskvöldi þá var fjölskylda hans
ekki sérlega kirkjurækin og vildi
frekar nota hátíðir kirkjunnar til að
hitta aðra úr fjölskyldunni en að
sækja guðsþjónustur. Það kom því
talsvert á óvart að Bonhoeffer vildi
leggja stund á guðfræði og forel-
drar hans hefðu eflaust viljað að
hann veldi sér eitthvað annað en
virtu þó ákvörðun hans. Bræður
hans reyndu að telja hann af því að
verða kirkjunnar þjónn og hvöttu
hann frekar til þess að velja sér
lögfræði eða eitthvað sem framtíð
væri í.
Námið sóttist honum vel og 24
ára gamall var hann farinn að
kenna við Berlinarháskóla. En á
námsferli sínum hafði hann lært við
þann háskóla og Túbingen-skólann,
auk þess hafði hann lagt stund á
nám við Union Theological
Seminary, New York og þjónað
sem prestur í Barcelona.
II
Eftir að Hitler komst til valda í
Þýskalandi i janúar 1933 breyttist
margt hjá kirkjunni og hennar
þjónum, ekki síst hjá Bonhoeffer.
Hann hóf strax að vara við nýja
kanslaranum og var útsending á
ræðu hans í útvarpi stöðvuð.
Framan af var Bonhoeffer oft
nokkuð einn í gagnrýni sinni og
fannst mótmæli kirkjunnar manna
nokkuð máttlaus. Kirkjan klofnaði í
afstöðu sinni til nasismans og
mikið var tekist á um framtíð
kirkjunnar. Stór hluti hennar sam-
þykkti lög Hitlers gegn Gyðingum
og voru þeir oft nefndir Deutsche
Christen en þeir sem mótmæltu
tilheyrðu Samtökum játningartrúrra
presta (Pfarrernotbund) sem síðar
varð að Játningarkirkjunni
(Bekennende Kirche) i Barmen
1934. Bonhoeffer var þar í farar-
broddi játningartrúrra ásamt Martin
Niemöller, Franz Hildebrandt og
Gerhard Jacobi. Stærsta umhugs-
unarefnið var hvernig bregðast
skyldi við ógn nasismans. Það var
ekki til nein einföld lausn og
Bonhoeffer ákvað að bregða sér til
London í október 1933 og þjóna
þar þýskumælandi söfnuðum
tímabundið í von um að fá nauð-
synlega fjarlægð frá atburðunum.
Hann tók þátt i starfi samkirkjulegu
hreyfingarinnar þar til að vekja
athygli á málstað þýsku játning-
arkirkjunnar. í gegnum það starf
kynntist hann m.a. biskupnum í
Chichester, G.K.A. Bell. Biskupinn
beitti sér i þágu málstaðarins með
því að semja yfirlýsingu sem vakti
athygii á þróun kirkjumála í
Þýskalandi og síðar átti hann eftir
að hafa samband við áhrifamenn í
breska þinginu og koma til þeirra
tillögu sem Bonhoeffer taldi geta
hjálpað við lausn á vanda stríðsins.
Bonhoeffer fannst barátta játn-
ingartrúrra nokkuð máttlaus framan
af og varð fyrir gífurlegum von-
brigðum þegar Bethel-játningin sem
hann samdi var milduð það mikið
að hún missti allan brodd. Hann
var því ánægður þegar hin þekkta
Barmen-játning var samþykkt seint
í mai 1934 á fyrrnefndu þingi og
stofndegi Játningarkirkjunnar.
Bonhoeffer var ekki á kirkjuþinginu
við þá samþykkt en var ákafur tals-
maður hennar á samkirkjulegri
ráðstefnu í Danmörku á sama ári.
Á þessari ráðstefnu viðurkenndu
viðstaddir Játningarkirkjuna sem
hina sönnu kirkju. Hann var einnig
á þessum tíma að íhuga heimsókn
til Gandhi þar sem honum þótti
talsvert koma til hugmynda hans
um að veita mótstöðu án ofbeldis.
Bonhoeffer leit svo á að Gandhi
væri nær Kristi með þeirri aðferð en
hinn vestræni heimur með sínar
.*
*
18