Bjarmi - 01.06.2005, Blaðsíða 4

Sigurður Pálsson
í íslensku stjórnarskránni og
alþjóðlegum mannréttindasáttmál-
um sýnist mér þetta einkum snerta
ákvæöi um trúfrelsi og ákvæöi um
tjáningarfrelsi:
Allir eiga rétt á aö stofna
trúlélög og iöka trú sína I samræmi
i/iö sannfæringu hvers og eins. Þó
má ekki kenna eöa fremja neitt
sem er gagnstætt góöu siöferöi
eöa allsherjarreglu. (63. grein
Stjórnarskrár íslands.)
Alir eru frjálsir skoðana sinna
og sannfæringar. Hver maöur á rétt
á aö láta í Ijós hugsanir sínar, en
ábyrgjast veröur hann þær fyrir
dómi. Ftitskoðun og aörar sam-
bærilegar tálmanir á tjáningarfrelsi
má aldrei i lög leiða.
Tjáningarfrelsi má aöeins setja
skoröur meö lögum í þágu alls-
herjarreglu eöa öryggis ríkisins, til
verndar heilsu eöa siögæöis
manna eöa vegna réttinda eöa
mannorös annarra, enda teljist þær
nauðsynlegar og samrýmist
lýðræöisheföum. (73. grein
Stjórnarskrár íslands.)
Þetta rímar við Mannréttasátt-
mála Sameinuðu þjóðanna:
Allir menn skulu frjálsir hugsana
sinna, sannfæringar og trúar.
í þessu felst frjálsræöi til aö
skipta um trú eöa játningu og enn
fremur aö láta í Ijós trú sína eöa
játningu, einir sér eða í félagi viö
Umræða um umburðarlyndi
hefur aukist verulega á undanförn-
um árum bæði í Evrópu og Banda-
ríkjunum, svo er einnig hér á landi.
í Bandaríkjunum hefur umræðan
beinst mjög að viðhorfum þeirra
sem kallaðir eru kristnir bókstafs-
trúarmenn og þeir sakaðir um skort
á umöurðarlyndi vegna eindreginn-
ar afstöðu sinnar í trúar- og
siðgæðisefnum. Víða í Evrópu og
einnig hér á landi hefur umræðan
fremur snúist um mikilvægi þess
að sýna þeim umburðarlyndi sem
flutt hafa til Evrópulanda frá öðrum
menningarsvæðum og flytja með
sér trúarviðhorf og menningu sem
er þeim framandi sem fyrir eru.
Evrópsk samfélög eru mörg hver
orðin það sem kallað er fjölmenn-
ingarsamfélög. Skammt er að
minnast þess þegar fréttir bárust af
þvi að Frakkar hefðu sett í lög bann
við hvers konar trúartáknum í opin-
berum skólum sem leiddi til þess
að múslimskum stúlkum var
meinað að bera slæður í opin-
berum skólum og kristnum að bera
áberandi krosstákn. Sýndist sitt
hverjum um réttmæti þessarar
lagasetningar og menn voru ekki á
einu máli um hvort hún bæri vott
um umburðarlyndi.
leyti ímugust á, - venjulega íþvi
skyni aö varöveita einingu félags-
heildar eða stjórnmálahreyfingar
eöa til aö varöveita sátt og sam-
lyndi í tilteknum hópi. ’
Þessi skilgreining er almenn
þótt hún sé ekki tæmandi. Hún
hvetur til þess að maður hafi hemil
á sér gagnvart því eða þeim sem
manni geðjast ekki að í því skyni
að varðveita sátt og samlyndi. Sátt
og samlyndi felur ekki í sér að allir
verði eins og hugsi eins.
Skilgreiningin gerir ráð fyrir marg-
breytileika og hvetur til að hann sé
varðveittur með friði.
Margbreytileiki, jafnrétti og friður
verða ekki varðveitt án þess að
menn temji sér umburðarlyndi.
Mannréttindi, trúfrelsi,
tjáningarfrelsi.
Segja má að krafan um um-
burðarlyndi í nútímaþjóðfélagi sé
grundvölluð á mannréttinda-
ákvæðum sem tryggð eru í alþjóð-
legum mannréttindasáttmálum sem
hafa lagagildi hér á landi og einnig í
stjórnarskrám lýðræðisríkja.
I þessari grein hyggst ég ekki
ræða umburðarlyndi almennt, hel-
dur umburðarlyndi gagnvart trú og
lifsskoðunum, eða nánar tiltekið
mun ég ræða um trúarsannfæringu
og umburðarlyndi og hvort þetta
tvennt geti farið saman.
Umburðarlyndi
Margar tilraunir hafa verið
gerðar til að skilgreina hugtakið
umburðarlyndi með tæmandi hætti
en reynst það erfitt þar sem það er
bæði flókið og margþætt. Til að
byrja með kýs ég að tilgreina þessa
skilgeiningu:
Umburöarlyndi er vísvitandi
sjálfstaumhald frammi fyrirþví sem
manni geöjast ekki aö, er andvígur,
finnst ógna sér, eða hefur aö öðru
Sátt og samlyndi felur ekki í sér að allir
verði eins og hugsi eins.
4