Bjarmi - 01.06.2005, Blaðsíða 32

M Kristinn Ólason
Nokkrar vangaveltur í tilefni
nýrrar biblíuþýðingar
„Segðu mér hvað þér finnst um
þýðingar og ég skal segja þér hver
þú ert.“' Þessa setningu má finna i
bók eftir þýska heimspekinginn og
túlkunarfræðinginn Martin
Heidegger. Setningin gefurtil kynna
mikilvægi þýðinga fyrir mannlífið.
Heimspekingurinn er reiðubúinn að
Ijúka upp eðli einstaklingsins á
grundvelli þess sem hann hefur að
segja um þýðingar. í þýðingum
felst viðleitni mannsins til að brúa
bilið á milli ólíkra menningarheima,
tengja saman það sem tími og rúm
skilja að. íslendingar þekkja mikil-
vægi þýðinga harla vel, því þeir
þekkja hindranir tungumálaörðug-
leika betur en margar aðrar þjóðir.
Meðal annars af þeim sökum
gegna þýðingar miklu hlutverki fyrir
sjálfstæði og velferð þjóðarinnar.
Biblíuþýðingar og túlkunarhefð
Saga og áhrif heilagrar ritningar
eru samofin þeim fjölmörgu túlku-
narvandamálum sem snerta biblíu-
þýðingar. í þessu felst að Biblían
verður ekki slitin úr samhengi þeirr-
ar túlkunarhefðar sem mótar þýð-
ingarstarfið. Guðfræðingar og
skáld, heimspekingar, bókmennta-
fræðingar og aðrir málspekingar
hafa í gegnum tíðina lagt sig fram
um að skilgreina möguleika og tak-
markanir þýðingarstarfsins. Óhætt
er að fullyrða að kenningar þessara
hóþa séu jafnfjölbreyttar og hóp-
arnir sjálfir. Nú er farið að kenna
þýðingarfræði sem sjálfstæða grein
innan bókmenntafræðinnar.
Langflestar biblíuþýðingar sem
út hafa komið í heiminum byggjast
á kristnum boðunarsjónarmiðum.
Ritningunni er ætlað að hafa áhrif á
lesendur sína, breyta þeim og knýja
þá til að taka afstöðu til Guðs i
guðvana heimi. Visindalegar þýð-
ingar byggjast á allt öðrum for-
sendum. Þeim er ætlað að endur-
spegla þá umfangsmiklu þekkingu
sem bibliuvisindin búa yfir. Á það
jafnt við um tungumálið (málvís-
indi), fornar bókmenntir og bók-
menntategundir (bókmenntafræði),
hefðir og sögu (trúarbragðasaga)
og gamla heiminn almennt (forn-
leifafræði). Ofttakast þessi óliku
sjónarmið á - boðun eða fræði -
sem búa að baki ólíkum þýðingar-
forsendum. Þýski heimspekingur-
inn og guðfræðingurinn Friedrich
Schleiermacher fjallaði meðal
annars um þetta atriði i fyrirlestri
24. júní 1813: „Annaðhvort lætur
þýðandinn höfundinn í friði og
leggur sig fram um að færa lesan-
dann til hans; eða hann lætur les-
andann í friði og færir höfundinn til
hans. Þessir eru svo ólíkir hvor
öðrum, að nauðsynlegt er að halda
hvorum frá öðrum eins og
mögulegt er, en hvers konar miðlun
þeirra á milli hlýtur að leiða til
V'eqav jcfúo vav tólf dva qamall, fcru
bam Sorcíðrar upp til j[crúfalcmr cptír
nOoenju þatíöar * fcagfine; cn cr Iþctr fcagar
i'óru Itöníiv og fóru þcímkíöie, vari>
barníö Jefúe cptív i Jcvúfaícm, en bane
forcíörav vifeu fiaö cdi, og mcíntu aí> \)ann
Vxvi f)\á felfíapnum^ t>óru fx>o fomin cína
^acrfcrö/ og leítufcu fyam mcbal frarní>a og
c ...fc... 1. ..... ».-12« w,tii r-Mi
óleyfilegrar niðurstöðu. Tryggja
þarf að höfundur og lesandi fari
ávallt á mis."* Segja má að tekist
sé á um þessi atriði allt fram á
þennan dag.
Ny biblíuþýðing hlýtur
því aö brjóta upp rót-
grónar hefðir sem
margir skilgreina
sem miölægan þátt
lífsgöngunnar
Gagnryni á biblíuþýðingar
En hvaðan sprettur gagnrýnin á
bibliuþýðingar almennt? Við fyrstu
sýn virðist nokkuð algengt að
gerðar séu athugasemdir við ein-
staka ritningarstaði eða kafla
Biblíunnar. Slik gagnrýni byggist
yfirleitt á persónulegum skoðunum
á afmörkuðum textum eða texta-
einingum ritningarinnar sem hafa
tilfinningalegt gildi fyrir viðkomandi
lesendur. Þetta á enginn erfitt með
að skilja. Segja má að hver kynslóð
alist upp við tiltekna biblíuþýðingu.
Fólk lærir ákveðna texta úr ritning-
unni og kann þá jafnvel alla ævi. Ný
biblíuþýðing hlýtur því að brjóta
upp rótgrónar hefðir sem margir
skiigreina sem miðlægan þátt lífs-
göngunnar. Þess vegna hefur heim-
spekingurinn sennilega talsverttil
síns máls: „Segðu mér hvað þér
finnst um þýðingar og ég skal
segja þér hver þú ert.“
Mat og markmið
Mat á bibliuþýðingum ætti fyrst
og fremst að mótast af markmiði
viðkomandi þýðingar. Þetta á einnig
við um nýju biblíuþýðinguna sem
nú er á lokastigi. Af þeim sökum er
skynsamlegt að rifja upp erindis-
bréf þýðingarnefndarinnar þar sem
áhersla er lögð á „að þýðingin sé á
*
*
32