Heilbrigðismál - 01.06.1988, Blaðsíða 26

Kolsýringseitrun
Afleiðing ófullkomins bruna
við lélega loftræstingu
Grein eftir Helga Guðbergsson
Kolsýringur (kolsýrlingur, kol-
oxíð eða kolmónoxíð) er lúmsk
lofttegund sem getur valdið lífs-
hættulegri eitrun, þó þéttni þess í
andrúmslofti sé ekki mikil. Kolsýr-
ingur er litlaus, lyktarlaus loftteg-
und sem myndast við bruna efna
sem kolefni er í. Þar getur verið
um að ræða kol, olíu, timbur eða
önnur efni af lífrænum uppruna.
Fullkominn bruni leiðir til
myndunar koltvísýrings (CO,,
koltvíoxíð, koldíoxíð), sem ekki er
eitruð lofttegund. En ævinlega
verður svokallaður ófullkominn
bruni á hluta efnisins, einkum ef
ekki er nóg af súrefni, og leiðir það
til myndunar kolsýrings (CO) sem
er mjög hættulegur. Hann binst
200 til 300 sinnum auðveldar við
blóðrauða en súrefni og ryður
þannig fljótt súrefni frá blóðrauð-
anum. Þótt nóg súrefni sé í and-
rúmsloftinu og lungunum líða vef-
ir líkamans súrefnisskort vegna
þess að blóðrauði blóðkornanna er
að hluta mettaður kolsýringi og
blóðkornin flytja ekki nóg súrefni
út um líkamann við þessar aðstæð-
ur. Þar sem kolsýringur er ósýni-
legur og engin lykt finnst af hon-
um er hann enn hættulegri en ann-
ars væri. Þeim mun stærri hluti
blóðrauðans sem bundist hefur
kolsýringi þeim mun meiri hætta
er á ferðum. Kolsýringsblóðrauða
er hægt að mæla og einnig kolsýr-
ing í útöndunarlofti manna. Þéttni
kolsýrings í andrúmslofti þarf ekki
að vera mikil til að hún valdi tjóni.
Þannig getur 0,05% af kolsýringi í
andrúmslofti leitt til þess að nær
helmingur blóðrauðans mettist. Þá
er ástandið orðið lífshættulegt. Sé
þéttni kolsýrings í andrúmslofti
hærri getur það leitt til dauða á
stuttum tíma, jafnvel svo snöggt
að undanfarandi einkenni um eitr-
un nái ekki að koma fram.
Kolsýringur kemur víða fyrir og
veldur sennilega miklu oftar væg-
um eitrunareinkennum hjá fólki en
það gerir sér grein fyrir. Fyrst er að
telja sígarettu- og vindlareyk. Við
Einkenni kolsýringseitrunar
Flestir eru einkennalausir við
kolsýringsmettun blóðrauða
undir 10% þótt sumir geti fengið
einkenni, einkum þeir sem eru
blóðlausir fyrir.
Við 5% mettun blóðrauða
kemur fram náttblinda eða
minnkuð sjónskerpa í rökkri.
Við 6-10% mettun verða menn
mæðnari en venjulega við
snarpa áreynslu og eftir því sem
mettunin eykst verða menn
mæðnir við minni áreynslu.
Þegar þéttni kolsýrings í and-
rúmslofti er 100 ppm (milljón-
ustuhlutar) leiðir það til tæplega
15% mettunar blóðrauða og þá
eru margir farnir að fá höfuð-
verk, einkum við áreynslu.
Áreynsla leiðir til aukinnar blóð-
rennslis- og súrefnisþarfar, en
við þessar aðstæður leiðir aukin
hringrás blóðsins til aukinnar
kolsýringsmettunar blóðrauð-
ans.
Margir eru komnir með höf-
uðverk þegar þéttnin í andrúms-
loftinu er orðin 250 ppm og um
25% af blóðrauðanum er mettað
kolsýringi. Aukist þéttnin enn
meir kemur þreyta, vanlíðan,
svimi, ógleði og uppköst, hjart-
sláttur og mæði í hvíld. Meðvit-
und sljóvgast hratt með enn
aukinni kolsýringsþéttni í blóð-
inu og þá áttar fólk sig ekki
lengur á að hætta sé yfirvofandi.
Menn verða svo sljóir að þeir
hafa jafnvel ekki rænu á að
bjarga sér. Ofskynjanir geta
komið fyrir.
Þegar þéttni í andrúmslofti er
milli 500 og 1000 ppm er þéttni
kolsýringsmettaðs blóðrauða
50-60%. Þá byrjar fólk að missa
meðvitund og dauðinn er á
næsta leiti. Þetta getur gerst við
lægri þéttni í andrúmslofti sam-
fara líkamlegri áreynslu.
Vegna þess að kolsýringur
verkar þannig á æðar út um lík-
amann að þær slakna og taka
við miklu blóði getur blóðþrýst-
ingurinn fallið og því fylgt yfir-
lið. Þetta getur gerst áður en
önnur eituráhrif koma fram. Ef
tekið er hjartalínurit af fólki með
kolsýringseitrun geta sést breyt-
ingar eins og við kransæða-
þrengsli við 30% mettun blóð-
rauðans (súrefnisskortur í
hjartavöðva). Kolsýringur er
hættulegri fólki með kransæða-
sjúkdóm en hraustu fólki.
Þegar og ef fólk kemst í hreint
loft losnar kolsýringurinn úr
blóðinu. Það getur þó tekið
nokkra klukkutíma. Hægt er að
flýta fyrir bata með því að anda
að sér hreinu súrefni. Einnig er
hægt að flýta fyrir bata og draga
úr hættulegum aukaverkunum
með því að láta sjúklinga dvelja í
sérstökum klefa með yfirþrýst-
ingi súrefnis. H.G.
26 heilbrigðismal 2/1988