Fréttablaðið - 16.10.2010, Síða 16

16 16. október 2010 LAUGARDAGUR
Ég ætla að bjóða mig fram til stjórnlagaþingsins sem haldið
verður á næsta ári. Ástæðan fyrir
framboðinu er fyrst og fremst
sú að mig langar ekki að standa
afsíðis þegar ráðum verður ráðið
um skipan samfélags okkar á 21.
öldinni.
Mig langar að taka þátt í að
skapa samfélaginu umgjörð sem
getur komið í veg fyrir að það
verði framar leiksoppur spilling-
arafla í stjórnmálum og/eða við-
skiptalífi.
Mig langar að taka þátt í að
semja leikreglur sem efla lýð-
ræði í landinu og auka möguleika
fólks á að hafa eftirlit með stjórn-
arathöfnum, stórum sem smáum.
Sú leyndarhyggja sem alltof lengi
hefur ráðið ferðinni í íslenskri
stjórnsýslu átti sinn þátt í hrun-
inu, og hún verður að hverfa. Ný
stjórnarskrá getur orðið öflugt
vopn til að berja niður leyndar-
hyggjuna, klíkuskapinn og duttl-
ungaræðið sem hefur orðið okkur
svo dýrt.
Mig langar að taka þátt í að
semja þann texta þar sem íslenska
þjóðin sjálf setur fram það sem
hún telur mikilvægast í samfélag-
inu í framtíðinni. Sjálfur mun ég
beita mér fyrir því að þar verði
öflug og afdráttarlaus ákvæði
sem heimili aldrei að gengið verði
á rétt fólk til jafnréttis, tjáning-
arfrelsis og mannsæmandi lífs.
Frelsi, jafnrétti og bræðralag
voru kjörorð frönsku byltingar-
innar, og þau geta enn gagnast
okkur, en í viðbót eiga að koma
skilningur, velferð og gegnsæi.
Mig langar að taka þátt í að
koma því á hreint í eitt skipti
fyrir öll að sameiginlegar auð-
lindir þjóðarinnar eigi líka að
vera í sameiginlegri eigu hennar,
og hún eigi því öll að njóta arðsins
af þeim.
Mig langar að verða fulltrúi á
þingi þar sem fulltrúar þjóðar-
innar koma saman til að semja
framtíð sína – en fulltrúum hags-
munaaðila og feyskinna stjórn-
málaafla verði haldið úti.
Mig langar að vera með í að
semja þann texta sem vonandi
getur orðið íslenskri þjóð inn-
blástur og von um betra líf, en
ekki einungis leiksoppur laga-
tækna. Texta sem er skýr og
greinilegur og vonandi fallegur,
og hefur – umfram allt – raun-
verulega merkingu í eyrum
almennings.
Stjórn samtaka sem kenna sig við hagsmuni heimilanna
hefur tekið sér umboð til að krefj-
ast flatrar niðurfærslu húsnæð-
islánanna. Rökin eru að lagfæra
þurfi laskaða efnahagsreikninga
heimilanna í landinu.
Þetta gerist á sama tíma og
nokkur hluti heimila á í svo mikl-
um og illleysanlegum greiðslu-
vanda.
Tvennt er við framgöngu þess-
ara talsmanna heimilanna að
athuga. Í fyrsta lagi myndi sú
aðgerð sem þeir leggja til duga
þeim skammt sem eru í mestum
vanda. Því fólki verður að mæta
með sértækum úrræðum, afskrift-
um lána eða öðrum róttækum
lausnum hvað svo sem líður
almennri niðurfærslu lána.
Í öðru lagi eru meiri líkur en
minni á að aðgerðin skaði efna-
hagsreikninga heimilanna. Hafa
ber í huga að efnahagsreikningur
heimilis er mun óræðari stærð en
efnahagsreikningur fyrirtækis.
Forráðamenn heimilis sjá mjög
ófullkomna útgáfu af efnahags-
reikningi þess þegar þau ganga
frá skattaskýrslunni þess. Á eigna-
hlið kemur fram verðmæti efnis-
legra eigna á borð við húsnæði og
bifreiðar, sumarbústaði og annað
fastafé.
Á skuldahlið kemur fram verð-
mæti þeirra krafna sem fjár-
málastofnanir eiga á viðkomandi.
Einnig kröfur Lánasjóðs íslenskra
námsmanna.
Upplýsingarnar um eignirnar
eru mjög ófullkomnar. Verðmat
eignanna er afar ónákvæmt eins
og hver einasti bifreiðareigandi
veit. En verra er þó að tveir lang-
stærstu eignarliðir hvers einstakl-
ings og hverrar fjölskyldu eru
ekki tilgreindir á skattaskýrsl-
unni. Þetta eru tekjuöflunargeta
einstaklingsins (hreinn mann-
auður) eða fjölskyldunnar annars
vegar og lífeyrisréttur hins vegar.
Verðmæti mannauðsins hleypur
líklega á bilinu 25 til 75 milljónir
króna á mann!
Sú aðgerð sem hin svokölluðu
hagsmunasamtök heimilanna hafa
farið fram á felur í sér lækkun á
skuldum heimilanna. Afleiðing
niðurfærslunnar kæmi fram sem
lækkun á eignum lífeyrissjóðanna
sem aftur kæmi fram sem lækkun
á lífeyrisskuldbindingum. Jafn-
framt myndi staða Íbúðalána-
sjóðs versna og ríkissjóður yrði að
leggja honum til aukið fjármagn.
Hugsanlega myndu eigendur
Íslandsbanka og Arion banka
einnig gera kröfu á ríkissjóð.
Þessum fjárkröfum myndi ríkis-
sjóður mæta með því að hækka
skatta eða draga úr umsvifum. Ef
bankarnir fá ekki bætur úr rík-
issjóði þurfa þeir að auka vaxta-
mun. Hvaða leið sem yrði farin af
hálfu ríkissjóðs og fjármálastofn-
ana yrði ekki komist hjá neikvæð-
um áhrifum á ráðstöfunartekjur
þeirra einstaklinga sem uppruna-
lega átti að bæta. Sagt með öðrum
orðum: Tekjuöflunarmöguleikar
heimilanna og mannauður þeirra
myndi minnka.
Flöt niðurfærsla húsnæðis-
lána myndi því ekki aðeins lækka
skuldir heimilanna, hún myndi
einnig hafa mikil neikvæð áhrif á
eignahliðinni. Efalítið yrði staða
sumra heimila örlítið skárri eftir
niðurfærslu en var áður. En fyrir
mörg önnur heimili yrði niður-
staðan neikvæð. Flöt niðurfærsla
húsnæðislána er því ekki fallin til
að bæta stöðu heimilanna í land-
inu, þvert á móti. Og eftir stæði
að vandi þeirra heimila sem ekki
geta greitt af skuldum sínum nú
væri enn óleystur.
Mig langar að vera með í að semja
þann texta sem vonandi getur orðið
íslenskri þjóð innblástur og von um
betra líf, en ekki einungis leiksoppur
lagatækna.
Í greinargerð með frumvarpi til fjárlaga 2011 er ný útgáfa
af reiknilíkani háskóla lögð til
grundvallar áætluðum fjárveit-
ingum til kennslu samkvæmt
frumvarpinu og er þessi nýja
útgáfa gerð að umtalsefni í grein
sem birtist hér í Fréttablaðinu
þann 14. október sl. eftir Gunn-
ar Guðna Tómasson og Sig-
urð Magnús Garðarsson. Í nýju
reiknilíkani eru gerðar ýmsar
breytingar en þó þannig að þær
hafi ekki áhrif á heildarfjárveit-
ingar til hvers skóla fyrir sig.
Reiknilíkanið er fyrst og fremst
vinnutæki sem ætlað er að leið-
beina um hvernig fjárveitingum
er skipt milli háskóla en skólun-
um er svo í sjálfvald sett hvern-
ig þeir deila fjármagninu innan
sinna raða.
Reiknilíkan háskóla var tekið í
notkun árið 1999 og hefur vinna
við endurskoðun á reiknilíkani átt
sér langan aðdraganda. Hún hefur
verið unnin góðu samstarfi við
forsvarsmenn háskólanna. Þær
breytingar sem nú eru gerðar eru
einungis þær fyrstu – einstakir
þættir líkansins verða áfram til
skoðunar á komandi árum.
Ódýrasti reikniflokkurinn,
reikniflokkur 1, þ.e. nám á sviði
félags- og mannvísinda, guð-
fræði, lögfræði og annað sam-
bærilegt nám, hefur lengi verið
talinn vanmetinn í líkaninu.
Tæplega helmingur alls háskóla-
náms fellur undir þann reikni-
flokk og var við endurskoðun á
líkaninu lögð áhersla á að hækka
reikniflokk 1 en þar með lækka
aðrir reikniflokkar á móti.
Vegna hagræðingarkröfu í
frumvarpi til fjárlaga 2011 voru
bein framlög til háskóla lækk-
uð um 8% í tilfelli opinberra
háskóla en 9% í tilfelli einkarek-
inna háskóla en þar að auki er
5% niðurskurðarkrafa á Lista-
háskóla Íslands sökum sérstöðu
hans. Þessi niðurskurður end-
urspeglast síðan í reiknilík-
ani háskóla og leiðir til þess að
reikniflokkur 1 stendur nánast í
stað á meðan aðrir reikniflokk-
ar lækka um 7-12%. Undanþágan
frá þessu er þó að reikniflokkur 4
, nám í hjúkrunarfræði, hækkar
um 1,6% á milli ára enda höfðu
stjórnendur skólanna sótt um
breytingu á þessum reikniflokki
í mörg ár. Auk fjárveitinga sam-
kvæmt framangreindum reikni-
flokkum er nú innbyggður hvati
til að brautskrá nemendur með
framlagi sem veitt er vegna
brautskráninga nemenda. Heild-
arfjárveiting vegna brautskrán-
inga nemur ríflega 450 milljón-
um króna og bætist sú fjárveiting
við þá fjárveitingu sem myndast
við að margfalda verð og fjölda
ársnema í hverjum reikniflokki.
Við þetta er því að bæta að hlut-
verk reiknilíkans háskóla er
að skipta fjárveitingum á milli
skóla en það er alveg ljóst að
það nær ekki að áætla fram-
lag sem stendur undir kostnaði
við einstaka námsbrautir, enda
ræðst sá kostnaður af mörgum
þáttum eins og innra skipulagi
skólanna.
Við framangreint má bæta að
í frumvarpi til fjárlaga er gert
ráð fyrir 4% fjölgun í reikni-
flokki 5 sem vegur á móti lækk-
uðu verði á reikniflokkinum.
Þetta er gert þó að í forsendum
frumvarpsins sé gert ráð fyrir
óverulegri fjölgun ársnema á
milli ára, eða rétt um 0,5%. Þá
er má bæta því við að verð í
reikniflokki 5 er tvöfalt hærra
en í reikniflokki 1. Við höfum
jafnframt boðað það að næstu
skref við endurskoðun reiknilík-
ansins munu m.a. fela í sér könn-
un á því hvort hækka þurfi fram-
lög til „þyngri“ raungreina þ.e.
raungreina þar sem sannarlega
þarf dýra rannsóknaraðstöðu og
efniskaup eru mikil. Að lokum
vil ég ítreka að endurskoð-
un á reiknilíkani hefur áhrif á
vægi einstakra reikniflokka en
ekki áhrif á heildarframlög til
kennslu í hverjum skóla fyrir
sig. Skólarnir ráða því hvernig
þeim framlögum er skipt milli
deilda og námsgreina og gera nú
þegar hver með sínum hætti.
Breytingar á reiknilíkani Mig langar að vera með
Stjórnlagaþing
Illugi
Jökulsson
rithöfundur og
blaðamaður
Menntamál
Katrín
Jakobsdóttir
mennta- og
menningar-
málaráðherra
Að gera illt verra
Efnahagsmál
Þórólfur
Matthíasson
prófessor í hagfræði við
Háskóla Íslands