Fréttablaðið - 16.10.2010, Side 24

Fréttablaðið - 16.10.2010, Side 24
24 16. október 2010 LAUGARDAGUR við hrunið. Ég veit ekki hver ætti að fjárfesta í hlutabréfum jafnvel þótt hann ætti peninga. Sama er með lánveitendur. Það eru allir svo illa brenndir á fyrirtækjum. Því þarf að byggja upp traust á ný með öllum ráðum. Til dæmis þurfum við að skilja af hverju mönnum tókst að hola bankana að innan.“ Pétur hefur lagt sitt af mörkum í þeim efnum. Í fyrra flutti hann frumvarp um svokölluð gegnsæ hlutafélög en slíkt fyrirkomulag á að girða fyrir viðskiptahætti sem mjög svo tíðkuðust hér þegar allt var á fleygiferð í samfélaginu og peningarnir virtust flæða um strætin. „Með frumvarpinu færði ég rök fyrir því og sannaði að það væri hægt að búa til fyrirtæki sem sýna fram á eigið fé og hagnað án þess að það sé svo mikið sem króna inni í þeim. Tökum dæmi. Fyrirtæki lánar starfsmanni fyrir kaupum á hluta- bréfum í fyrirtækinu. Skuldabréf- ið sem er gefið út er fært sem eign hjá fyrirtækinu en hlutaféð er ekki fært sem skuld. Eigið fé fyrirtækis- ins vex því og vextirnir sem starfs- maðurinn borgar er hagnaður fyrir fyrirtækið. Það borgar manninum svo út arð af hagnaðinum. Ef þetta er gert nokkrum sinnum og jafn- vel með stórum tölum þá er búið til eigið fé og hagnaður sem er ekki til. Það var dæmi um þetta í blöðunum nú í vikunni. Ólafur Ólafsson gerði þetta. Þannig varð 25 milljarða skuld til. Það var lánað til kaupa á hlutabréfum sem voru að veði en það var ekkert á bak við þetta og peningarnir fóru bara í hringi. Þetta verður að banna ef fólk á að fást til að fjárfesta aftur í fyrirtækjum. Annað dæmi. Kaupþing átti 20 prósent í Exista og sá hluti var met- inn á 40 milljarða eða hvað það nú var. Exista átti svo 20 prósent í Kaupþingi sem metin voru á svip- aða fjárhæð. Ef fyrirtækin hefðu keypt eigin hlutabréf hvort af öðru þá væru þau verðlaus. Þetta var lýsandi dæmi um hvernig menn bjuggu til eigið fé.“ Sumir telja einkavæðingu bank- anna rót hrunsins. Pétur var hlynnt- ur henni enda voru bankarnir baggi á ríkinu. „Þeir höfðu jafnvel kostað ríkis- sjóð peninga og skiluðu aldrei hagn- aði. Ríkið þurfti meira að segja að veita Landsbankanum víkjandi lán af því að hann stóð svo illa. En það sem gerðist eftir einkavæðinguna var að menn fóru á fullt í þessar æfingar að láta peningana ganga í hringi. Það var veilan, það var hægt að búa til fé sem ekki var til. Einu sinni spurði danskur banka- maður hvaðan Íslendingar fengju alla þessa peninga og það voru alls konar hugleiðingar um það, það var talað um mafíupeninga og ég veit ekki hvað og hvað. En málið var að þessir peningar voru ekki til. Þeir voru bara sýndir. Og af því að bank- arnir fóru þá leið að sýna gott eigið fé og dúndur hagnað féllu matsfyrir- tækin í þá gryfju að veita bönkunum mjög hátt mat. Ég man að eitt árið voru bankarnir þrír með 200 millj- arða í hagnað. Það var ævintýraleg tala en þessir peningar voru ekki til. Þóknunartekjurnar sem voru brot af þessu voru líklega raunveruleg- ar en fátt annað.“ Pétur vildi að í ályktun Alþingis um skýrslu þingmannanefndarinnar yrði kveðið á um að matsfyrirtækin og erlendir lánveitendur bæru, með öðrum, ábyrgð á hruninu. Það fékkst ekki samþykkt. „Ef matsfyrirtækin hefðu ekki gefið bönkunum besta mat sem til er hefðu þeir aldrei fengið aðgang að þessu erlenda lánsfé sem streymdi til landsins í þvílíkum mæli að annað eins hefur ekki sést. Að mínu mati fóru þessir peningar sem komu utan frá umhendis aftur til útlanda. Þeir höfðu kannski sekúndu stopp á Íslandi en fóru svo til London, Kaup- mannahafnar, Óslóar og út um allt til fjárfestinga hjá útrásarliðinu. Það sama á við um Icesave-pen- ingana, þeir komu líklega ekki til Íslands. Í rauninni var þetta hrun ekki eingöngu hér á landi þetta voru erlendir peningar sem fóru í ævin- týri í útlöndum.“ Fólk sem er viturt eftir á óþolandi Förum tvö ár aftur í tímann. Fannst þér ríkisstjórnin og embættismenn- irnir bregðast rétt við í aðdraganda hrunsins? „Mér finnst fólk sem er viturt eftir á óþolandi. Við getum ekki dæmt núna stöðuna eins og hún var fyrir hrun vegna þess að það vissi enginn að það yrði hrun eins og við vitum núna. Reyndar bentu margir á vísbendingar en enginn vissi að allir þrír bankarnir færu. Hafi einhver vitað það hefði hann átt að hvísla því að mér. Ég hefði nú eflaust ekki trúað honum en það er önnur saga. En málið er að ég er ekki viss um að ég hefði gert eitt- hvað öðru vísi. Það kemur í ljós í rannsóknarskýrslunni, sem ég tel mjög góða, að stjórnsýslan er bara ekki nógu vel skipulögð og hraðvirk. Því þarf að breyta. Og hætta þess- um endalausu fundum. Það er mjög algengt í sumum stofnunum að þar er alltaf verið að funda. Fundir eru til að taka ákvarðanir og þeir eiga að vera snarpir og stuttir.“ En á meðan á þessu stóð á sínum tíma, fannst þér tekið rétt á málun- um? „Ég veit það ekki. Ég veit ekki hvort ég sjálfur hefði brugðist öðru vísi við. Það var óskaplegt áreiti á þessum tíma og kúgun alls staðar frá. Bretar og Hollendingar kúguðu okkur, sett voru hryðjuverkalög á okkur, Icesave-deilan hékk yfir og menn voru sífellt að reyna eitthvað. Það var hringt í alla seðlabanka- stjóra í Evrópu og reynt að fá lán en alls staðar var búið að loka á okkur. Þeir sem við héldum að væru vinir okkar voru það ekki lengur. Það er erfitt að segja hvað annað hefði átt að gera.“ Þú varst í hringiðunni hvað þing- ið varðaði, formaður efnahags- og skattanefndar. „Já, og það kom til mín fólk gjör- samlega titrandi vegna ástands- ins. Út- og innflytjendur voru í alls konar vandræðum. Við vorum í þeirri stöðu að það var ekki til gjald- eyrir fyrir lyfjum og olíu. Útflytj- endur áttu innistæður úti um alla Evrópu en gátu ekki flutt þær heim. Á þessu gekk í margar vikur. En á móti kemur að það var kraftaverk að greiðslukerfi lands- manna virkuðu með neyðarlögun- um. Hugsanlega hefði orðið hung- ursneyð ef þau hefðu hrunið. Í einhvern tíma hefðu menn getað keypt brauð fyrir úrið sitt en það hefði ekki gengið til lengdar.“ Pétur er þeirrar skoðunar að í raun hafi ástandið á Íslandi vik- urnar eftir hrunið verið eins og í stríði. „Þetta var viðskiptastríð og menn klikkuðu og klikka enn á að segja að þetta hafi verið og sé stríð. For- seti Íslands er reyndar farinn að segja út á við núna að við séum undir kúgun en það áttu ráðamenn að segja strax. Þeir áttu að segja að það væri verið að kúga okkur til að semja um Icesave. Við eigum ekki að borga en það er verið að kúga okkur til þess. Það er hættuleg staða að segja ekki frá því af hverju menn bregðast við með tilteknum hætti. Það á að segja þjóðinni sann- leikann.“ Er það almennt ekki gert? „Ég veit það svo sem ekki en mér finnst menn ekki nógu heiðarlegir. Ef maður heldur sig við sína sann- færingu er enginn vandi að segja satt. Þá þarf maður heldur ekki að muna hvað maður sagði síðast. Það er nefnilega mjög erfitt að ljúga.“ Niðurdrepandi að ekki sé hlustað Þú sagðir í þinginu á dögunum að í gegnum fimmtán ára þingferil þinn hefði lítið verið hlustað á þig. Það hlýtur að vera lýjandi til lengdar. „Það er mjög niðurdrepandi. Ég ætla ekki að krefjast þess að menn fallist á það sem ég segi en ég vil að menn nenni að lesa og ræða málin, það hefur varla gerst. Ég hef til dæmis flutt frumvörp um að dreifa veiðiheimildunum á alla þjóðina. Um leið og einhver fæddist eða flyttist til landsins fengi hann hlutdeild í árlegum veiðiheimildum. Tvö tonn eða álíka. Það myndi eyða þessari miklu umræðu um eignar- FRAMHALD AF SÍÐU 22 Einu sinni spurði danskur bankamaður hvaðan Íslendingar fengju alla þessa peninga og það voru allskonar hugleiðing- ar um það, það var talað um mafíupeninga og ég veit ekki hvað og hvað. En málið var að þessir peningar voru ekki til. LÆRÐI Í ÞÝSKALANDI OG STOFNAÐI KAUPÞING ➜ Pétur er fæddur 24. júní 1944 og varð því 66 ára í sumar. ➜ Að lokinni skólagöngu í MR 1965 hélt hann til náms í Köln í Þýskalandi. Þar lauk hann prófi í eðlis- fræði, stærðfræði, tölvu- fræði, hagnýtri stærðfræði, líkindafræði, tölfræði, tryggingastærðfræði og alþýðutryggingum. Náms- ferlinum lauk með doktors- prófi árið 1973. ➜ Pétur var sérfræðingur við Raunvísindastofnun Háskólans og kennari 1973-1977, forstjóri Líf- eyrissjóðs verslunarmanna 1977-1984 og fram- kvæmdastjóri Kaupþings (sem hann stofnaði) 1984- 1991. Samhliða og síðar sinnti hann tryggingafræði- legri ráðgjöf og útreikn- ingum fyrir lífeyrissjóði og einstaklinga. ➜ Í gegnum árin hefur Pétur setið í ýmsum stjórn- um um lengri eða skemmri tíma, t.d. í Húseigenda- félaginu, Landssambandi lífeyrissjóða, Kaupþingi, Tölvusamskiptum, Sæp- lasti, SPRON og bankaráði Íslandsbanka. ➜ Pétur hefur verið alþing- ismaður Sjálfstæðisflokks- ins frá árinu 1995 og setið í fjölmörgum nefndum þingsins. REIÐUR Í KORTER „Ég hef aldrei séð nokkurn mann gera eitthvað uppbyggilegt í reiði. Sjálfur reyni ég að vera ekki reið- ur lengur en í korter.“ haldið. Í staðinn fengju núverandi útgerðarmenn að hafa kvótann í til- tekinn árafjölda. Ég held að útgerð- in kæmi betur út úr því heldur en að verða sífellt fyrir árásum og skerð- ingum vegna úthlutana stjórnmála- manna til gæluverkefna á borð við strandveiðar. Þar eru stjórnmála- menn að kaupa sér atkvæði á kostn- að útgerðarmanna. En þetta fékkst ekki rætt. Ég lagði líka til flatan tekjuskatt. Á móti kæmi að það væri enginn persónuafsláttur, engar barnabæt- ur, engar vaxtabætur, enginn sjó- mannaafsláttur. Það væru bara tekin 20 prósent þegar menn fengju útborguð laun og það þyrfti ekki einu sinni að vera með skattfram- tal. Ekki frekar en í virðisauka- skattinum. Fólk þarf ekki að telja fram að það hafi borgað hann. Það fékkst dálítil umræða um þetta en ekki mikil.“ Pétur segist telja sjálfsagt að svona hugmyndir séu ræddar. Margt mæli til dæmis með þessari skattaleið. „Einfaldleikinn í svona kerfi er verðmæti. Þegar þú flækir skatt- kerfi bindurðu mikinn mannskap í óarðbæra vinnu við að þjónusta dynti ríkisvaldsins. Sjáðu til dæmis orkuskattinn. Ég borga til dæmis 57 krónur fyrir rafmagn á mánuði og 83 krónur fyrir vatnið. Mín fjöl- skylda borgar 24 greiðslur á ári. Það eru 100 þúsund fjölskyldur í landinu. Það þarf því að halda utan um 2,5 milljónir færslna á ári. Þetta er fáránlegt.“ Að endingu að landsdómsmálinu. Þér var mikið niðri fyrir í umræðum um það. Munu lyktir þess í þinginu hafa áhrif á samstarf og samvinnu manna og flokka? „Ég hef, þér að segja, unnið að því að deyfa reiðina. Það var mikil reiði meðal manna. Ég lærði þrett- án ára að reiði er alltaf skaðleg. Menn segja og gera ýmislegt þegar þeir eru reiðir en gera aldrei neitt uppbyggilegt. Ég hef aldrei séð nokkurn mann gera eitthvað upp- byggilegt í reiði. Sjálfur reyni ég að vera ekki reiður lengur en í korter. Meira að segja í hruninu, ég lenti í ýmsu út af því, tapaði og svo fram- vegis, eftir korter fór ég að hugleiða hvað hægt væri að gera til framtíð- ar. Mér sýnist að þetta sé farið að lagast en það tók tíma. Ég reyndi líka að laga ástandið, tók í hendina á fólki sem ég var reiður úti og svo framvegis.“ Reyndirðu að leiðbeina flokks- félögum þínum, sem sumir hverjir voru mjög reiðir? „Ég ætla ekkert að segja um það en það liggur ljóst fyrir að ef ég trúi að reiði sé skaðleg þá hlýt ég að útbreiða það fagnaðarerindi.“
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104

x

Fréttablaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.