19. júní - 19.06.1987, Blaðsíða 95

Fríða Á. Siguröardóttir:
Eins og hafió.
Útgefandi: Vaka Helgafell.
Reykjavík 1986
Steinunn Siguróardóttir:
Tímaþjófurinn.
Útgcfandi: IAunn.
Reykjavík 1986
Þessar tvær skáldsögur eiga það sameig-
inlegt að fjalla báðar um Ástina. Titill
beggja bókanna vísar til ástarinnar, ástin
er „eins og hafið, óskiljanleg og leyndar-
dómsfull" og ástin er „tímaþjófur" í flciri
en einum skilningi. En að undanskildu
þessu sameiginlega þema bókanna, er
þarna um mjög ólíkar skáldsögur að ræða.
Saga Steinunnar hverfist öll um eina
persónu, Öldu; lýsir ást hennar á Antoni,
samkennara hennar og tilvonandi mennta-
málaráðherra, ást sem breytist í þráhyggju
og leiðir Öldu inn í vítahring sjálfsvork-
unnar og blekkingar og endanlega í dauð-
ann. Saga Fríðu hverfist hins vegar um
hóps fólks, (er „hópskáldsaga") lýsir
margvíslegum ástamálum þess, löngun-
um, þrám og vonbrigðum, en einnig ham-
ingju og fullnægju.
Persónan Alda ívarsen, í sögu Stein-
unnar, er vissulega nýjung í íslenskum
bókmenntum. Einhver nefndi hana
„fyrsta kventöffarann í íslenskum bók-
menntum“ og það ntá vel til sanns vegar
færa. Alda er falleg, miðaldra kona, vel
stæð, snobbuð og montin. Hún telur sig
hafa fullkomna stjórn á lífi sínu og reynd-
ar nær sjálfsöryggi hennar út yfir dauðann;
hún á frátekinn stað í kirkjugarðinum.
Það er svo ástin á Antoni sem kippir fót-
unum undan Öldu, eða öllu heldur ást-
leysið af hans hálfu. Eftir 100 daga ástar-
samband vill Anton ekki rneira og eftir
það snýst líf Öldu (og sagan) um minning-
una um hann. Hún ráfar áttavillt um heim-
inn, í bókstaflcgri og yfirfærðri merkingu,
sökkvir sér niður í sjálfsvorkunn og
drauma, eldist, hrörnar og deyr. En sagan
er ekki svo einföld í raun. Texti Steinunn-
ar er skemmtilega tvöfaldur. Þótt sagan sé
sögð frá sjónarhóli Öldu, lýsi tilfinningum
hennar og hugsunum, getur lesandinn
auðvcldlega „lcsið á móti textanum" aðra
sögu en þá sent Alda segir. Lesandinn sér
nefnilega fljótt að Alda Itefur ekki þá
stjórn á lífi sínu sem hún telur sér trú um
að hún hafi. þ.e. áðurcn þráhyggjan tekur
völdin. Alda lýsir sjálfri sér sem fallegri og
skemmtilegri og er viss um að allir karl-
kyns neinendur sínir girnist sig. En lesand-
inn sér hana scm vinafáa og einmana.
Setningar eins og þessar afhjúpa Öldu:
Annars var ég yfirleitt ein á fcrö hcr á
ménntaskólaárunum. Ein á leiö hcim í Sörla-
skjól af skólaballi. . . Eg man ekki cða skil
ckki hvers vcgna cg var yfirleitt ein míns liðs.
Því ég var skemmtileg fallcg og gáfuö og fín í
tauinu.(16)
Tvö dauðsföll í sögunni undirstrika
Itversu lítið vald Alda hefur á aðstæðum
sínum. Steindór latínukennari fremur
sjálfsmorð þegar Alda slítur ástarsam-
bandi þeirra í byrjun sögunnar, og Alma
systir Öldu fær krabbantein og deyr. Þessi
dauðsföll undirstrika einnig hversu sjálf-
hverf Alda er, hún bægir þeim frá sér eftir
bestu getu, dauði systurinnar megnar jafn-
vel ekki að rífa Öldu upp úr eigin sjálfs-
meðaumkun. Og Ástin stóra? Jafnvel hún
virðist vera byggð á blekkingu að miklu
leyti. Það er að minnsta kosti auðvelt að fá
á tilfinninguna að ástin sé lítil af hálfu
Antons.
Minn vinur. Ég fæ ckki í hncn, hcldur beint
í hjartaö. Af hverju horfirðu þá ckki á mig
heldur kúlurassinn á Hildi íþróttafrömuöi.
Kastar kvcöju á nærstadda. Þykist vart sjá
unnustu þína með ættarnafnið. (65)
Saga Öldu er því öðru fremur saga
sjálfsblekkingar og sent slík er hún sann-
færandi.
Stíll og málfar bókarinnar bera þess
merki að höfundurinn er Ijóðskáld. Mikið
af textanum er sett fram í Ijóðmáli sem
einkennist af orðaleikjum og tilraunum
með málið. Textinn er víða skoplegur og
það gefur sögunni tragí-kómískan tón.
Steinunn hefur áður sent frá sér þrjár
ljóðabækur (Sífellur, 1969; Par og þá,
1971; og Verksummerki, 1979), tvö smá-
sagnasöfn (Sögur til nœsta bæjar, 1981 og
Skálclsögur, 1983) og tvö sjónvarpsleikrif
(Líkamlegt samband í norðurbænum,
1982 og Bleikar slaiifur, 1985).
Eins og ItaJ'ið fjallar, eins og áður er
sagt, um hóp fólks sem allt skiptir með sér
aðalhlutverkum í sögunni. Þetta er fólk á
öllum aldri allt frá börnum upp í gamal-
menni, karlar og konur. Persónusafn
sögunnar er hið skrautlcgasta, en hér gefst
ekki rúm til að lýsa hverjum fyrir sig.
Það sem tengir hópinn saman cr búseta,
þ.e. fólkið býr allt í sama gantla húsinu, í
Iitlu sjávarþorpi úti á landi. Sagan lýsir
stuttum tíma í lífi fólksins og áherslan er á
tilfinningalífi persónanna, ástum þeirra,
gleði og vonbrigðum. Þótt innri tími sög-
unnar sé stuttur, eitt sumar, cr hann engu
að síður afdrifaríkur. Gamla húsið á að
rífa og það tengir persónurnar enn betur
saman því sú staðrcynd hefur vitaskuld
áhrif á líf þeirra allra. Ýmis óuppgerð mál
í lífi þessa fólks fá sínar úrlausnir, góðar
og vondar, á þessu sumri.
Söguþræðir bókarinnar eru í raun
margir, Itver persóna á sinn söguþráð, svo
að segja, en allir þræðir fléttast saman í
heilsteypta frásögn af mannlífi í
hnotskurn.
Jafnhliða lýsingu á lífi þeirra persóna
sem búa í gamla húsinu, tekst höfundi að
draga frant heildstæða mynd af þorpinu
sem sagan gerist í. Sögusviðið er vtkkað út
GREIN: SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓTTIR
með því að brugðið er upp myndum af
ýmsum persónum þorpsins við starf og
leik. Lesandinn fær þannig innsýn í líf
flestra þeirra persóna sem setja mark sitt á
þorpslífið. Með því að setja sögu íbúa
gamla hússins þannig í stærra samhengi,
þéttir höfundur söguna og gerir hana trú-
verðugri.
Það hlýtur að vera vandasamt að segja
sögu af hópi fólks þannig að öllum sé gert
jafnhátt undir höfði, allir fái sinn réttláta
hlut í sögunni. Þetta tekst Fríðu snilldar-
lega. Hún fléttar söguna sarnan af slíkum
hagleik að unun er að lesa. Sjónarhorn
frásagnarinnar er síbreytilegt eftir því
hver á í lilut, frásögnin af þessum mörgu
og ólíku persónum er ofin saman í eina
órjúfanlega heild. Eftirfarandi klausa er
gott dæmi um aðferð Fríðu:
. . . Pctra dæsir lágt yfir þcssum manngopa
sem villt hcfur um fyrir Svönu og veit ekki að
cinmitt á þeirri sömu stundu teygir hann sig
yfir borðið í vcfnaðarvörunni hjá Svönu, rautt
hárið úfið og blautt af rigningunni, og grípur
hönd hennar um lcið og hann lætur tvenna
nýja sokka falla á borðið. . . (42)
Hér sést hversu eðlilega sjónarhornið
færist af einu sögusviðinu yfir á annað, þar
sem frásögnin heldur síðan áfrant.
Þessi lipurlegi frásagnarháttur sögunnar
ásamt hinum agaða, Ijóðræna stíl og
áhugaverðu söguefni gerir bók Fríðu að
einu af þessum sjaldséðu bókmenntaverk-
um sem hægt er að lesa aftur og aftur. Eins
og Itafið er mögnuð skáldsaga, tvímæla-
laust besta bók Fríðu hingað til og jafn-
framt ein besta skáldsagan sem kom á ís-
lenskan bókamarkað á síðasta ári.
Fríða Á. Sigurðardóttir hefur áður sent
frá sér skáldsöguna Sólin og skugginn
(1981) og tvö smásagnasöfn: Petta er ekk-
ert alvarlegt (1980) og Við gluggann
(1984).
Berglind Gunnarsdóttir:
Ljóðsótt.
Útgcfandi: Blekbytttan.
Reykjavík 1986
Ljóðsótt er önnur Ijóðabók Berglindar.
Hin fyrri, Ljóð fyrir lífi, kom út 1983.
Ljóðsótt hefur að geyma 26 ljóð sem skipt-
ast í 5 kafla eftir efni, svo og einn Ijóða-
bálk í 5 hlutum.
Titil bókarinnar má lesa á tvíræðan
hátt. Hann hefur augljósa skírskotun til
jóðsóttar, sem og staðfestist í kaflanum Úr
móðurlífi (sem hefur aftur tvíræða merk-
ingu). Einnig má lesa hann sem tilvísun til
þess að Ijóðið „sæki á“ og þá á höfund
jafnt sem lesanda.
Báöum þessum atriðum gerir Berglind
góð skil í bókinni. Fyrsti kaflinn heitir: úr
stöðumœli Ijóðsins, og hefur að geyma 4
Ijóð um Ljóðið. Þar sækir ljóðið á skáldið
sem „síkvikur órói og/undarleg kvöl“ sem
„hræðileg ákefð og skerandi/sorg“ og
„nagandi ormur/að innan" (8). Og ljóðið á
einnig að sækja á lesandann, vekja upp
viðbrögð og tilfinningar:
mcgi ljóöið vekja
glcöi auka reiði
Framhald á bls. 78.
95